O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti agronomiya va biotexnologiya fakulteti

Preparatli 
sentrafugalash
- 
Biologik 
materiallarni 
ajratib, 
keyinchalik 
biokimyoviy tadqiqotlarda ishlatish uchun preparatli sentrafugalash usulidan 
foydalaniladi. Bunda hujayra va zarrachalari katta miqdorda ajratilib, ularning 
morfologiyasi, tuzilishi va biologik faolligi oʼrganiladi. Bundan tashqari, bu 
usuldan biologik makromalekulalar, yaʼni oldindan preparatlardan tozalab olingan 
DNK va oqsilarni ajratishda ham qullaniladi. Preparativ sentrafugalash oʼz 
navbatida rotorning turlicha tuzilishiga qarab: 

---

1) differentsial 
2) zonal-tezlikli
3) izopiknik sentrifugalashlarga boʼlinadi. 
Аnalitik 
sentrifugalash
 - asosan juda toza zarracha va makromalekulalarni 
oʼrganish uchun kerakdir. Tahlil uchun koʼp katta boʼlmagan material ishlatiladi, 
hamda tekshirilayotgan sedimentatsiya zarrachalari maxsus optik tizimlar 
yordamida toʼxtovsiz qayd etib beriladi. Bu usul oʼrganilayotgan materiallarning 
tozaligi, molekulyar ogʼirligi hamda materiallarning tuzilishi haqida maʼlumot 
beradi. 
PREPАRАTIV SENTRIFUGАLАSh
Differentsial 
sentrifugalash
 
Bu usul birgʼbiridan kattaligi va zichligi bilan farqlanuvchi zarrachalarning 
sedimentativ tezligining turliligiga asoslangan. Аjratiladigan material yoki toʼqima 
gomogenati markazdan qochma tezligi oshishining bosqichmagʼbosqich 
sentrifugalanib, shunday tanlanadiki, unda har bir bosqichda probirkaning tag 
qismida aniq bir fraktsiya choʼkishi lozim. har bir bosqichdan soʼng choʼkmani 
ustki suyuqlikdan ajratib olinadi va bir necha marta keyingi sentrafugalashdan 
oldin yuvib tozalanadi. Oldin gomogenatning hamma zarrachalari sentrifuga 
probirkasiga hajm jihatidan bir tekis taqsimlanadi. Shuning uchun ham bir 
marta 
sentrifugalash
 orqali eng ogʼir zarrachalardan choʼkmasidan eng toza 
preparatlarni olish mumkin emas, chunki birinchi olingan chukmada asosan eng 
ogʼir zarrachalar hamda dastlabki komponentlarning ayrimi ajraladi. Ogʼir 
zarrachalarning juda toza preparat olish uchun qaytagʼqayta, yaʼni (2-3 marta) 
suspenziyalash va dastlabki choʼkmani 
sentrifugalash
 lozim. 
Supernatantning keyingi markazdan qochma tezlikning navbatma- navbat oshirib 
sentrifugallash oʼrta zichlik va shaklda boʼlgan zarrachalarning sedimentatsiyasiga 

---

olib keladi, keyin esa eng kichik zichlikka ega boʼlgan mayda zarrachalarning 
choʼkishiga olib keladi. Tuqima gomogenatining hujayra organellalarini ajratib 
olishda eng keng tarqalgan usul boʼlib defferiktsial 
sentrifugalash
 oʼisoblanadi. Bu 
usul koʼpincha zichligi va shakli bilan birgʼbiridan farq qiluvchi hujayra 
organellalarini ajratishda foydalaniladi. Аmmo shunda oʼam ajratib olingan 
fraktsiyalar hech qachon gomogen boʼlmaydi, ularni keyingi ajratishda yana 
ajratishning boshqa usullari qoʼllaniladi. Bu usullar organellalarning turlicha 
zichligiga asoslangan boʼlib, ularni samarali ajratishda eritmada zichlik gradientini 
bosqichma-bosqich yoki toʼxtovsiz 
sentrifugalash
 orqali amalga oshiriladi.