O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti agronomiya va biotexnologiya fakulteti

Markazdan qochma tezlik ehtimoli (MTE)
zarrachalarni ajratishda sharoitlar sanab oʼtiladi, unda aylanish tezligi, rotorning 
radiusi hamda sentrafugalashning vaqti koʼrsatiladi. Markazdan qochma tezlik 
asosan (g) birlikda ifodalanib, bunda sentrafuga probirkasidagi suyuqlikning 
hisoblangan radiusi aylanma ustuni, yaʼni (suyuqlik ustunining oʼrtasidan to 
aylanma oʼqgacha boʼlgan masofani) ifodalaydi. (3) tenglamaga asosan Doul va 
Kottsiaslar tomonidan nomagramma tuzilgan boʼlib, unda rradius va rotorning 
aylanish tezligiga markazning qochma tezlik ehtimoli (MTE) bogʼliqligi 
ifodalangan. 

G ni aniqlash uchun chekka shkalada rotorning aylanish tezligi va radiusning 

koʼrsatkichlari toʼgʼri chiziq bilan bogʼlanadi, toʼgʼri chiziq bilan oʼrta shkalaning 
kesishgan (.) si markazdan qochma tezlikning boshlangʼich qiymatini beradi. Shuni 
nazarda tutish lozimki, G shkalaning oʼng tomonidagi koʼrsatkichlari rotorning 

---

aylanish tezligi shkalasidagi oʼng tomon koʼrsatkichlariga mos, hamda chapigʼchap 
tomonga, yaʼni toʼgʼri kelishi kerak. 
Sferik zarrachalaning sedimentatsiya tezligini faqatgina markazdan qochma 
tezlikka bogʼliq boʼlmasdan, balki zarrachalar oʼz radiusi va zichligiga hamda 
suspenziya muhitining yopishqoqligiga ham bogʼliq. 
Berilgan tezlikda rotorning aylanish vaqti, gomogen sferik zarrachalarning 
choʼktirish uchun zarur boʼlib, radiusning kvadratiga teskari proportsional, hamda 
zarrachalarning zichligi va muhitning qovushqoqligiga esa toʼgʼri proportsional. 
Shuning uchun geterogen aralashmalar, taxminan, sferik zarrachalarning kattaligi 
va zichligi qarab berilgan tezlikda probirkalarning tagida har xil t da choʼktirib, 
ajratish mumkin, yaʼni probirkaning uzunasiga sedimentlangan zarrachalarni vaqt 
oraligʼida taqsimlash mumkin. Moddalarni ajratishda muhim omillardan boʼlgan 
muhitning qovushqoqligi va zichligini ham hisoga olish zarurdir. 
Sentrafugalash usuli orqali toʼqima gomogenatlaridan hujayra organellalari 
ajratiladi. hujayraning asosiy komponentlari kuyidagi ketmagʼketlikda 
choʼktiriladi: oldin butun hujayralar va ularning fragmentlari, keyin yadro, 
xloroplastlar, mitoxondriyalar, lizosomalar (va boshqa mikrotanachalar), 
mikrosomalar (endoplazmatik toʼrning silliq va gʼadir - budir fragmenlari) va 
hamda ribosomalar. Nosferik zarrachalarni choʼktirish uchun zarrachalar 
kattaliklari bir xil boʼlib, ammo shakllari har xil boʼlsa ham aylanma tezligi 
turlicha boʼladi. Bu xususiyat asosan, makromalekulalar konformatsiyasini 
ultratsentrifugalashg yordamida tekshirishda ishlatiladi.