O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

7.4. Donning yirikligi va yirikligi bo`yicha tekislanganligi 
Donlarning  yirikligi  geometrik  o`lchamlar  bilan  tavsiflanadi  (uzunligi, 
qalinligi,  eni).  Bu  o`lchamlarning  bir  xilligi  donlarning  yiriklik  bo`yicha 
tekisligini bildiradi. 
Qaysiki  o`lchamlar  chegarasidagi  (masalan:  uzunligi  bo`yicha 
2,2...2,5x20  mm  g’alvirda  qolgan  donlar)  donlar  miqdori  80  %  dan  ortiq 
bo`lsa, don shu o`lchamda yirikligi bo`yicha tekislangan deyiladi. 
Yirik donda mag’iz ko`proq, qobiqlari yupqa va kamroq bo`ladi. Mayda 
donda esa, aksincha mag’iz kamroq, qobiqlar qalin va ko`proq shuning uchun 
mayda  don  tarkibidagi  kletchatka,  gemetsellyuloza,  kuldorlik  va  oqsili 
ko`pliligi  bilan  farq  qiladi.  Oqibatda  mayda  dondan  un  kam  va  sifati  past 
chiqadi.  Yirik  dondan  qobiqlari  yengil  ajraladi,  un  va  oraliq  mahsulotlar 
ko`proq va sifatli chiqadi. 
Donning  uzunligi,  eni  va  qalinligi  bo`yicha  tabiiy  yuqori  va-
riatsiyalanishi  ajratish,  yanchish,  qobiq  ajratish,  gidrotermik  ishlov  berish 
jarayonlarining  eng  samarali  ko`rsatkichlarini  bir  xil  tanlashga  yo`l 
qo`ymaydi.  YUqori  texnologik  natijalarni  ta`minlash  uchun  qayta  ishlashga 
yuborilayotgan  don  partiyalarining  o`lchamlari  bo`yicha  tengligi  katta 
ahamiyat  kasb  etadi.  Don  partiyalarining  tengligini  oshirish  uchun  donning 
mayda  fraktsiyasi  ajratib  olinadi  va  partiyalar  bir  necha  fraktsiyalarga 
ajratiladi. 
Mexaniq  ta`sir  natijasida  tez  sinadigan,  mag’zi  uncha  mustahkam 
bo`lmagan  grechixa,  sholi  kabi  donlarni  qobig’ini  ajratishdan  oldin 
fraktsiyalarga ajratish juda muhim. Agar o`lchamlari turlicha bo`lgan donlar 
qobiq  ajratishga  yuborilsa,  yirik  donlar  mag’izining  sinishi  yoki  mayda 
fraktsiya donlarning qobig’i ajralmay qolishi yuz beradi. 
Arpani qayta ishlashda o`rnatilgan norma bo`yicha dursimon yormaning 
sifati  va  chiqishini  2a-22x20  g’alvirining  elanma  miqdori  5  %  dan  ko`p 
bo`lmagan don partiyasigini ta`minlay oladi.