O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti pedagogika fakulteti

1.2.Kouchingni shakllanishi va rivojlanish tarixi.
²1980-yillardan boshlab kouching biznesda rasman tan olingan. Hozirgi kunda VIP kouchingdan tortib ijtimoiy ishlarga qadar 50 ga yaqin maktab va 500 ga yaqin kouching turlari mavjud. Kouching nihoyat XX asrning 90-yillari boshlarida alohida kasb sifatida shakllangan deb ishoniladi. Amerikada kouching ya’ni murabbiylik kasbi Xalqaro kouching federatsiyasi sa'y-harakatlari tufayli 2001 yilda rasman tan olingan.
Kouchingning asoschilari
V. Timoti Gallvey ( ing.- W. Timothy Gallwey) murabbiylik asosida yotgan ichki o'yin kontseptsiyasi muallifi. Ushbu kontseptsiya birinchi bo'lib 1974 yilda nashr etilgan "Tennisning ichki o'yini"( The Inner Game of Tennis) kitobida namoyish etilgan. Golvey kontseptsiyasining mohiyati shundaki, sportchining ichki "boshidagi dushmani" haqiqiy raqibga qaraganda ancha xavfli. Golveyning ta'kidlashicha, agar murabbiy o'yinchiga ichki to'siqlarni olib tashlashda (yumshatishda) yordam bersa, bu o'yinchiga qanday samaradorlikni o'rganishga imkon beradi va murabbiydan texnik maslahat olishga hojat qolmaydi.
Jon Uitmor (ing. John Whitmore) 1992 yilda nashr etilgan "Yuqori samaradorlik bo'yicha murabbiylik" muallifi. Galveyning biznes va menejment bo'yicha g'oyalarini ishlab chiqdi.
Tomas J. Leonard (ing. Thomas J. Leonard) murabbiylar universiteti (www.coachu.com), Xalqaro murabbiylar federatsiyasi, Xalqaro sertifikatlangan murabbiylar assotsiatsiyasi ( International Association of Certified Coaches - AC) va CoachVille.com loyihasining asoschisi.
Chet el mualliflari kouchingni rivojlantirishning 7 bosqichini ajratib ko'rsatadilar:
1) 70-yillardan 80-yillarning o'rtalariga qadar - "kelib chiqish" bosqichi, AQSh
2) 80-yillarning o'rtalari - "tarqaldi", AQSh
3) 80-yillarning o'rtalari - "splash-to’lqinlandi,portladi ", Germaniya
4) 80-yillarning oxiri Germaniyada - "kadrlarni muntazam rivojlantirish"davri
5) 90-yillarning boshlari Evropa va AQShda - "farqlash" bosqichi
6) Evropa va Amerikada 90-yillarning o'rtalari / oxiri - "ommalashtirish"
7) 2002 yildan hozirgi kungacha "chuqur kasbiylashtirish" bosqichi.
Birinchi bosqich "kelib chiqish" (70-80 yil, Amerika).
Dastlab Amerika menejmentida murabbiylik rahbarning bo'ysunuvchilari bilan rivojlanishga yo'naltirilgan ishini anglatardi. Har bir xodim xo'jayinining qat'iy rahbarligi ostida o'z lavozimi doirasida o'zining kasbiy va shaxsiy etukligiga erishishi kerak edi. Rag'batlantiruvchi komponentdan mohirona foydalanib, rahbar ishlab chiqarish vazifalarini muvaffaqiyatli bajarilishiga va ba'zida bo'ysunuvchining o'zi martaba o'sishiga hissa qo'shdi. Ushbu shakl o'sha paytda Amerikada hukm surgan zamon ruhiga to'liq mos edi.
Ikkinchi bosqich - "tarqatish".
1980-yillarning o'rtalarida endi yosh iqtidorli ishchilarning martabasida murabbiylikdan foydalanish asta-sekin kengayib bormoqda, endi bu o'z ishining mutaxassisi bo'lgan tajribali menejerlar hamrohligida, ular hech qachon to'g'ridan-to'g'ri rahbarlari emas. O'sib borayotgan "iste'dodlar" ga katta e'tibor berilsa-da va ularning martaba yo'li to'g'ri yo'nalishga yo'naltirilgan bo'lsa-da, bu hodisa tizimga aylanmay, asta-sekin kouching yoki murabbiylikka aylanadi.
Uchinchi bosqich - "splash".
O'rta darajada AQShda boshlangan narsa, 80-yillarning o'rtalarida Germaniyaga darhol TOP menejment darajasiga ko'chib o'tdi. Murabbiylik faqat tashqi murabbiylar tomonidan ma'lum mavzular bo'yicha TOP-larning maslahatiga aylandi: yuqori darajadagi nizolar, bo'ysunuvchilarni boshqarish muammolari va strategiya masalalari. Shu bilan birga, boshqa mavzular ham muhokama qilindi - turmushdagi muammolar yoki boshqalar bilan munosabatlar muammolari. Murabbiy o'z mijoziga dunyoqarashni, uning muloqot uslubining o'ziga xos xususiyatlarini, shaxsning kuchli va zaif tomonlarini tushunishda yordam berishi kerak edi. Ushbu davrgacha yuqori darajadagi rahbarlar o'zlarining biznesdagi ijtimoiy ta'sirini yaxshilash uchun to'g'ridan-to'g'ri mulohazalarni olmaganlar. Ushbu murabbiylik varianti "eksklyuzivlik dokunuşu" bilan keng jamoatchilik e'tiborini tortdi va juda qisqa vaqt ichida kouchingning asosiy g'oyalari juda mashhur bo'ldi.
Bu Germaniyada kouchingni rivojlantirish va ifodalashning dastlabki bosqichlari edi. Qo'shma Shtatlarda top-menejerlar uchun tashqi psixologik maslahat berish imkoniyati 80-yillarning oxiriga qadar deyarli talab qilinmagan bo'lib qoldi, biroq bir necha yil o'tgach u o'z vataniga to'liq qaytdi.
To'rtinchi bosqich - "kadrlarni tizimli rivojlantirish".
Kouching nafaqat tashqi murabbiylar, balki ichki kadrlar va rivojlanish bo'limlari tomonidan ham amalga oshirildi. Uzoq vaqt davomida ushbu ikki guruh o'zaro kelishmovchilikda bo'lib, murabbiylik uslubiga qaysi mavzular etakchilik uchun mos ekanligini muhokama qilishdi. Agar murabbiylik rivojlanish bo'limi tomonidan olib borilgan bo'lsa, unda maqsadli guruh uzoq vaqt davomida boshqaruvning o'rta va quyi qatlamlari bo'lib qolmoqda. Shu bilan birga, shaxsiy murabbiyning roli bevosita rahbariga yuklatilgan bo'lib, u o'z tarbiyalanuvchilarini rivojlantirishga chaqirilgan, ular uchun kompaniya ichida kouching seminarlari o'tkazilgan.
Va nihoyat, 1990-yillarda ikkala guruh ham tinchlik va totuvlikka erishdi va har xil yetakchilik darajalarini rivojlantirish uchun turli xil harakat va uslublarda murabbiylikni yo'lga qo'ydi. TOP menejmenti uchun individual va jamoaviy murabbiylik shaxsiy potentsialni ochishning eng muhim vositasiga aylandi. Asta-sekin murabbiylar qaysi mavzularga e'tibor qaratishlari kerak, qachon murabbiylardan foydalanish mumkin, kimlar murabbiy va mijoz sifatida qaralishi kerakligi haqidagi savollar aniqlandi va asosan tizimlashtirildi.
Beshinchi bosqich - "farqlash".
Shunday qilib, 90-yillarda murabbiylik munosib yutuqlarga erishdi. Kontseptsiyalar, usullar, mavzular, yo'nalishlar va kelib chiqish uchun birinchi "janglar" tugadi. Kouching yangi ma'no, mazmun va o'ziga xos protseduralar bilan har xil usullarda tobora ko'proq qo'llanilmoqda. Mashg'ulotlar davomida guruh murabbiyligi guruhning "kuchi" sifatida individual ishtirokchiga jamoaviy mulohazalar orqali chuqur maslahat berish uchun ishlatildi. Har bir mashg'ulot - shaxsiy o'sish uchun ,zamon ruhiga mos ravishdagi kouching deb ham atash mumkin. Bu uning o'ziga xos aktyorlik uslubini tarbiyaladi va unda ishtirok etgan har bir kishiga yuksak mas'uliyatni his qildi.
Murabbiylik asosiy kontseptsiya sifatida umumiy chuqur, psixologik yo'naltirilgan maslahat metodologiyasiga aylandi. U individual "shaxsiy" holatlarda ham, firmalar o'zgarishi davrida yuqori menejmentni shaxsiy qo'llab-quvvatlash shakli sifatida ham qo'llanila boshlandi. Ushbu bosqichda qo'llaniladigan ko'lam va texnikalar juda tez o'sdi.
Oltinchi bosqich - "ommalashtirish".
Kouching yuqori menejment tomonidan juda hurmatga sazovor bo'lganidan so'ng, murabbiylik uning muvaffaqiyati va yuqori mavqei tasodifiy emasligini isbotlaganidan so'ng, bu birdan tezda juda tez hamma istalgan sababga ko'ra ishlatadigan konteyner so'ziga aylandi. Hatto klassik tashkiliy konsalting ham mutatsiyaga aylandi. "TV-murabbiylik", "raqs-murabbiylik", "astrologik murabbiylik" va boshqalar paydo bo'ldi. va h.k
Ettinchi bosqich "chuqur professionalizatsiya".
2002 yildan boshlab kouching sohasida maqsadli guruhlar va uslubiy jihatdan tabaqalashtirilgan dastur ajratila boshlandi. Amaliyot sifatiga talablar oshib bormoqda, o'qituvchilar murabbiyligida standartlashtirish boshlanadi, izlanishlar intensivligi oshmoqda, xalqaro kongresslar va uchrashuvlar tashkil etilmoqda. Tarkib, metodologiya, standartlar va sifat masalalarini o'zaro muhokama qilish uchun murabbiylar jamoalarining onlayn ma'lumotlar bazalari yaratilmoqda. Murabbiylik ilmiy darajaga ko'tarilmoqda, o'z uslubiyati va vositalari ishlab chiqilmoqda.