O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar 
1. 
Grammatika atamasining ma'nosini qanday tushunasiz? 
2. 
Grammatik to’g'ri nutqni shakllantirishning talablarini 
ayting? 
3. 
Nutqning to’g'ri grammatik qurilishi deganda nimani 
tushunasiz? 
4. 
Nutqning 
to’g'ri 
grammatik 
qurilishini 
rivojlantirish 
usullarini ayting? 
5. 
Nutq jarayonida grammatik qurilish qanday o’rin egallaydi? 
6. 
Mashg'ulot jarayonida nutqni to’g'ri grammatik qurilishi 
qanday tashkil etiladi? 
 
 

---

72 
7-mavzu: Tovush madaniyatini tarbiyalash 
usuliyoti
Reja: 
1. Nutq tovush madaniyatini tarbiyalashning mazmuni va 
vazifalari. 
2. Tovush madaniyatini o’stirish ishini tashkil etish. 
3. Nutqda nafas yo’llarini tarbiyalash. 
4. So’zning aytilishi va talaffuzini nutq jarayonida to’g’ri 
qo’llash. 
Asosiy tayanch so’zlar: 
Nutqda tovush talaffuzi, ohang ustida ishlash, bo’g’in va urg’u 
ustida ishlash, orfoepik to’g’ri talaffuz, ovoz tempi (sur'ati) va sifati, 
ifodali nutqni tarbiyalash, ravon gapirish (diksiya), ifodalalik 
(intonatsion ma'nodorlik), tovush madaniyati. 
Mavzu
“Til va nutq o’stirish metodikasi fanining maqsad va vazifalari”.
Ma`ruza mashg`ulotning texnologik kartasi 
Dars bosqichlari va 
vaqti 
O'qituvchi 
Talaba 
1-boqich 
Kirish 
(5 daqiqa) 
1.Ma`ruza 
mashg'ulotning 
tashkiliy qismini amalga oshiradi, 
mavzu( Nutq tovush madaniyatini 
tarbiyalashning 
mazmuni 
va 
vazifalari. Tovush madaniyatini 
o’stirish 
ishini 
tashkil 
etish. 
Nutqda 
nafas 
yo’llarini 
tarbiyalash.So’zning aytilishi va 
talaffuzini nutq jarayonida to’g’ri 
qo’llash.), maqsadi, rejasini e'lon 
qiladi. 
1.Eshitadi, yozadi, javob beradi. 
. 
2-bosqich 
Asosiy bosqich
(70 daqiqa) 
1. 
Mavzu 
haqida 
tushuncha 
beriladi. (1-ilova) 
2. Mavzu yuzasidan misollar 
keltirib izohlanadi. (2-ilova) 
3.Aqliy hujum asosida ma’ruzada 
o’rganillgan nazariy bilimlarini 
savol – javob orqali aniqlaydi. (3-
ilova) 
1. Eshitadi, yozadi, 
2.Eshitadi, yozadi, javob beradi, 
bajaradi 
3. Savollarga javob beradi. 
4-bosqich 
Yakuniy bosqich 
(5 daqiqa) 
1.Talabalarni 
rag’batlantirish, 
baholarni e'lon qilish, uyga vazifa 
berish, 
mashg’ulotga 
yakun 
yasash. 
2. Adabiyotlar ro`yhatini beradi
1.Eshitadi, yozadi, bilib oladi. 
2. Eshitadi yozib oladi. 

---

73 
Nutqda tovush madaniyatini shakllantirish keng metodik ishlarni talab 
etadi va o’ziga xos xususiyatga ega. Tovush madaniyati degan 
tarbiyachi bolalar nutqidagi tovush ohangi ulardagi o’zgarishlar, 
shuningdek, tovush ifodaliligi, ritm, intonatsiya, temp (ovoz tezligi), 
mimika, qat'iylik kabi xususiyatlar va nutq apparatlarining me'yoriy 
darajada ishlashi, faoliyati nazarda tutiladi. Tovush madaniyatini 
tarbiyalashning quyidagi mazmun va vazifalari mavjud: 
1. Nutqda tovushlarning to’g'ri talaffuzini shakllantirish.
Tovush - eng kichik birligidir. U nutqda fonema, ovoz va gapni yuzaga 
keltiradi. 
2. Ohang ustida ishlash. Ohang aniq va muayyan so’zning 
talaffuzini belgilaydi. So’z ohangi uning mazmun va mantiqini 
belgilaydi. 
3. So’z o’rgatish. Nutq jarayonida so’z o’rgatish gap uchun 
material sanalgan so’zning ma'nosi va ohangini belgilashda muhim 
ahamiyat kasb etadi. Urg’u o’zgarishi bilan so’zning ma'nosi ham 
o’zgaradi. 
Ifodali nutqni tarbiyalash uchun tarbiyachi ushbu metodik ishlarni 
doimiy tarzda amalga oshirmog'i lozim: 
1. Bolalarning kundalik hayotida tabiiy ifodalilikni shakllantirish. 
2. Mashg'ulot jaryonida badiiy asar voqealarini ifodali tarzda 
bayon etishga o’rgatish.