O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

"Qaerda o’sishini ayt
" degan ta'limiy o’yin 
o’tkaziladi. Bundan tashqari, ushbu guruhlarda suhbatlar uyushtirishda, 
maydonchada, gulzorda, bog’da va hokazolarda mehnatni tashkil 
etishda, qush va hayvonlarni parvarish qilishda, kitob o’qib berish, 
diafilmlar ko’rish, illyustratsiyalarni ko’rib chiqish va boshqa faoliyati 
turlarida mustahkamlanib boriladi.
Bolalarni buyumlar bilan tanishtirish jarayonida ularning nomi, 
nima uchun kerakligi, nimadan qilinganligi, u qanday shakldagi va 
uning yana qanday belgilari borligi aniqlanadi, bo’lar haqida 
boshlang’ich 
bilimlar 
beriladi. 
Shu 
maqsadda 
buyumlarni 
(predmetlarni) ko’rib chiqish va u haqda suhbat mashg’ulotini o’tkazish 
tavsiya etiladi. Yil davomida bunday mashg’ulotdan bir nechtasi 
rejalashtirilib 
o’tkaziladi. 
Bunday 
mashg’ulotlarda 
uy-ro’zg’or 
buyumlari (idish-tovoqlar, kiyim-kechaklar, mehnat qurollari o’quv 
qurollari), jonli tabiat ob'ektlari (turli xildagi meva va sabzavotlar, turli 
daraxtlarning barglari va shoxchalari, uy o’simliklari, akvariumdagi 
baliq va hokazolar) ko’rib chiqiladi va ular haqida suhbatlar o’tkaziladi. 
Buyumlarni (predmetlarni) ko’rib chiqish va ular haqida suhbatlar 
bolalarning bilim doirasini kengaytiradi, ularning qiziquvchanligini 
oshiradi, tevarak-atrof haqida to’g’ri tushunchalar beradi. Shu bilan bir 
qatorda tarbiyachi bunday mashg’ulot jarayonida katta lug’at ishini olib 
boradi. Buyumlarning aniq, nomlari va ularning sifatlari (materiali, 
shakli, hajmi, gapi va hokazolar), harakatlarning nomlari (masalan, 
pichoq bilan kesadilar, archadilar, to’g’raydilar, qoshiq, bilan ovqat 
yeydilar, salom bilan boshlaydilar va hokazo) va boshqalarni bildiruvchi 
so’zlarni bilib oladilar, narsa-buyumlarni ko’rib chiqish va u haqida 
suhbat mashg’ulotlarida bir toifaga (kategoriyadagi) kiradigan 
buyumlarni ko’rgazmali taqqoslash usulidan foydalanish katta 
pedagogik qimmatga egadir. Bolalar buyumlarni bir-biri bilan 
taqqoslash orqali ularning belgilarni aytib, harakatli belgilarini payqab, 
katta aqliy ish bajaradilar. Buyumlarni taqqoslash jarayonida bolalar 
oldida kuzatgan narsalarining nomini aytib berish vazifasi turadi. 
Taqqoslash bolalarning tafakkurini, kuzatuvchanligini rivojlantiradi, 
lug’atini faollashtiradi, tevarak-atrofga va ijtimoiy hayot hodisalariga 
bo’lgan 
qiziqishlarini 
tarbiyalaydi. 
Buyumlarning 
sifatlari 
va 

---

61 
xususiyatlarini 
chuqur 
bilib 
olishga 
asoslangan 
taqqoslash 
mashg’ulotlari o’rta, katta va tayyorlov guruhlarida o’tkaziladi. Sababi 
shundaki, bu mashg’ulot turi bolalarda buyumlarning (predmetlarning) 
qismlarini, detallarini, sifat va xususiyatlarini ko’ra olish malakasining 
shakllanganligiga tayanadi. 
Narsa-buyumlarni 
ko’rib 
chiqish 
va 
ularni 
taqqoslash 
mashg’ulotlarining 
muvaffaqiyati 
va 
natijalari 
bir 
qancha
shart-sharoitlarga 
bog’liqdir: 
taqqoslash 
uchun 
buyumlarni 
(predmetlarni) tanlash. Tanlangan buyumlarda taqqoslash uchun yetarli 
miqdordagi belgilar bo’lishi: ya'ni o’xshash va farq qiladigan (shakli, 
uzunligi, qismlari, materiali, nimaga mo’ljallanganligi va hokazolar) 
belgilar bo’lishi kerak; taqqoslashning reja asosida bo’lishi. Tarbiyachi 
bolalarni buyumlarni taqqoslashda avval buyumlarning nomi, ularning 
nimaga mo’ljallanganligi, shakli, uzunligi bo’yicha taqqoslashdan, 
buyumlarning qismlarini, detallarini aytib o’tish va bu qismlarni 
detallarni taqqoslashga, ular o’rtasidagi farqni, so’ngra o’xshash 
tomonlarini aytishga o’rgatadi. Taqqoslash umumlashtirish bilan 
yakunlanadi, ya'ni har bir buyumning farqli belgilari ajratib ko’rsatiladi. 
Shuningdek, umumlashtiruvchi so’zlarni bolalar lug’atiga kiritish uchun 
havoda uchuvchi, suvda, suv ostida, er ustida yuradigan transport 
vositalari; qishki, yozgi, kuzgi kiyimlar; choy idishlari, oshxona, ovqat 
solinadigan idishlar va hokazolar ko’rib chiqiladi, ular yuzasidan 
suhbat o’tkaziladi va taqqoslanadi.
Bolalar bog’chasida lug’at bilan ishlash dasturi mavjud bo’lib, 
tarbiyachi bolalarga atrofdagilar bilan tez nutqiy muloqotga kirishib 
keta olishiga yordam beradigan so’zlarni tanlab, maxsus usul va 
uslubiyot yordamida ular nutqiga kiritib boradi. Bolalarni so’zlarning 
ma'nosini tushunishga o’rgatibgina qolmay, balki bu so’zlarni o’z 
nutqlarida faol ishlatishga ham odatlantirib boradi. Tarbiyachi bola 
lug’atining qo’pol so’zlardan xoli bo’lishiga, shevaga oid (mahalliy) 
so’zlarni adabiy tildagi so’zlar bilan almashtirishga e'tibor berishi kerak.