O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

Lug'atni faollashtirish
.
Yangi o’rganilgan nutqni faollashtirish usullari quyidagi tartibda 
amalga oshiriladi: 
1. Yangi so’zni qo’llash maqsadi. 
2. So’z tushunchasi, sifati, o’zligi va boshqa so’zlar bilan 
munosabati. 

---

52 
3. Boshqa so’zlar bilan talaffuziga ko’ra o’xshatish, tahlil qilish.
Bolalar bog’chasida lug’at ishi - bu bolalarning faol lug’atini 
ularga notanish yoki qiyin so’zlar hisobiga rejali kengaytirishdir
. 
Ma'lumki, maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning lug’atini 
kengaytirish bir vaqtning o’zida tevarak-atrofdagi voqelik bilan 
tanishtirish va unga to’g’ri munosabatda bo’lishni tarbiyalash bilan 
qo’shib olib boriladi. 
Biz o’z fikrlarimizni gap orqali ifodalaymiz. Gap so’zlardan 
tuziladi. So’z esa tilning qurilish materialidir. Shuning uchun ham 
so’zni bilmay turib, tilni bilish mumkin emas. Nutqimizda ishlatiladigan 
so’zlarning hammasi tilimizning lug’at boyligini, ya'ni leksikasini 
tashkil etadi. Leksika so’zi yunoncha “leksis” so’zidan olingan bo’lib, u 
so’z degan ma'noni bildiradi. 
Har bir so’zda quyidagilar muhim ahamiyatga ega: 1) uning 
ahamiyati yoki ma'nosi; 2) so’zning tovush tarkibi; 3) uning morfologik 
tuzilishi. Bolalar bilan lug’at ishini tashkil etganda so’zning mana shu 
uchta tomoniga e'tibor berish kerak. 
Bolalar 
bog’chasida 
ishining 
aniq, 
vazifalari 
bolalarni 
predmetlarning qismlarini, gaplarini, hajmini farqdashga o’rgatishdan 
iborat. Shu asosda gavda qismlarini (
bosh, qo’llar, oyoqlar, burun, 
ko’zlar
va hokazo), hajmni (
katta, kichik
) va gaplarni (
qizil, sariq, 
ko’k, yashil
) bildiruvchi so’zlar bolaning lug’atiga kiritiladi. 
Ikki yoshning oxirida o’xshash predmetlarni, narsa-buyumlarni 
(masalan, mushukni uning gavdasi, kattaligidan qatiy nazar tanish) bitta 
so’z bilan aytishga, bir guruhdagi buyumlarni boshqa guruhdagi 
buyumlardan gavda, kattaligidan qatiy nazar (koptokni shardan piyolani 
stakandan va hokazo) farqlashga o’rgatiladi. Uch yoshdan boshlab bola 
lug’ati kattalar va o’zi shaxsan munosabatda bo’ladigan uy-ro’zgor 
buyumlari nomini, ko’chada, bog’da, xiyobonda va boshqa joylarda 
(transport vositalari, qurilishlar, o’simliklar, hayvonlar va hokazo) 
ko’rgan predmetlar nomini. bildiruvchi so’zlar bilan boyiydi. 
Bola o’zi munosabatda bo’ladigan buyumlarning qismini (dasta, 
choynakning qopqog’i keng, cho’ntak, tugmalar, tugma teshigi, yoqa va 
hokazolarni), shaklini (shar, kubik, aylana), meva-sabzavotlarning 
mazasini (shirin, nordon, mazali, bemaza, achchiq), kunning qismlarini 
(ertalab, kunduzi, kechqurun) bildiruvchi so’zlar hisobiga lug’at boyligi 
kengayadi. 
To’rt yoshli bolalar hamma buyumlarni, jihozlar nomini aniq, 
aytadilar. Bulardan tashqari: 1) buyumlarning hajmini, detallarining 

---

53 
katta-kichikligini farqlashni bildiruvchi (