O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi Buxoro davlat universiteti Pedagogika va jismoniy madaniyat fakulteti Til nazariyasi va metodikasi kafedrasi Sobit Avezov, Tavakkal Choriyev

Mashg’ulotni to’g’ri tashkil etish.
Nutq o’stirish bo’yicha 
mashg’ulotlar to’g’ri sharoitlarda tashkil etilishi mumkin. Ko’proq nutq 
o’stirish mashg’ulotlari guruh xonasida o’tkaziladi. Shuningdek, 
qo’g’irchoq teatri, kinofilmlar, harakatli o’yinlar va boshqa 
mashto’lotlar zalda o’tkaziladi. Yilning issiq kunlarida mashg’ulotlar 
guruh maydonchasida, peshayvonda ham o’tkazilishi mumkin. Nutq 
o’stirish mashg’ulotlari va boshqa mashg’ulotlarda quyidagi gigienik 
sharoitlarga amal qilish lozim: yorug’lik yetarli darajada bo’lishi kerak. 
Bolalarning va tarbiyachining doimiy o’tiradigan joyi bo’lishi, bolalar 
stol atrofida o’tirishganda tarbiyachini aniq, ko’rib turishlari, bolalar 
tarbiyachiga, tarbiyachi esa bolalarga qarab o’tirishi kerak. Guruh 
xonasining havosi doimo yangilanib turishi lozim. 

---

28 
Mashg’ulotda harakatlanuvchi, mayda predmetlar, shuningdek, 
loto o’yini vaqtida predmetlar bilan mashq qilishda, akvariumdagi 
baliqni, qafasdagi qushni va hokazolarni kuzatishda bolalar doira 
shaklida o’tirishadi, tarbiyachi esa bolalar o’rtasida o’tiradi. Mashg’ulot 
vaqtidagi muhit estetik talablarga javob berishi lozim. 
Mashg’ulot natijalarini hisobga olish
.
Bolalar bilimi 
mashg’ulot jarayonining o’zida e'tiborga olib boriladi. Tarbiyachi 
mashg’ulot vaqtida bola nutqini kuzatib, uning javobini hisobga olib 
boruvchi daftarga belgilab qo’yadi. Ayniqsa, dasturning murakkab 
bo’limi hisoblangan hikoya qilishga o’rgatish bo’yicha bolalarning 
javoblarini kundalikka yozib boradi. Buni hisobga olib borish tarbiyachi 
uchun kelgusi ish vazifalarini belgilab olishda yordam beradi. 
O’tilgan materialni mustahkamlash
. 
Bu talab-jarayon 
takrorlash asosida amalga oshiriladi. Bola mashg’ulot jarayonida yangi 
o’rgangan xatti-harakat va ko’nikmani egallashga da’vat etiladi va 
malaka hosil qilinadi. Bolalar nutqini rivojlantirish bo’yicha olib 
boriladigan ish jarayonida murakkab aqliy ko’nikma va malakalar hosil 
bo’ladi. Shuni hisobga olish kerakki, mashg’ulotlarda, eng avvalo, 
dasturdagi asosiy talablar (sanashga o’rgatish, musiqa tinglash, rasm 
chizish, ko’rish-yasash va hokazo) amalga oshiriladi, shuningdek, 
nutqiy ko’nikma va malakalar ham shakllantirib boriladi.
O’yin bolalar nutqining rivojlanishi va boyishiga yordam beruvchi 
muhim vosita hisoblanadi. Har bir o’yin turi alohida ahamiyatga ega. 
Rolli o’yinlar ma'lum bir sohaga oid so’zlarni o’zlashtirishga, o’z fikrini 
mustaqil ravishda bayon etishga o’rgatadi. Kasbga taalluqli bo’lgan 
(shifokor, tarbiyachi, haydovchi, sotuvchi) rolli o’yinlar kasbga oid 
so’zlarning bola lug’atiga jadal kirib borishiga hamda madaniy 
so’zlashish malakasini egallashiga yordam beradi. 
Yasash, guruhga doir o’yinlar bolalarning lug’atini o’zlashtirilishi 
qiyin bo’lgan so’zlar bilan to’ldirish va ularni nutqida faol qo’llashda 
muhim ahamiyatga ega. Bunday o’yinlar orqali bolalar narsalar 
(predmetlar) ning sifatini, o’lchamini, fazoviy joylashishini (yirik, katta, 
(kir, yupqa, uzun, yuqorida, pastda, oldinda, orada, o’ngda, chapda va 
boshqada) bilib oladilar va lug’atlarini boyitadilar. 
Didaktik o’yinlardan bolalarning tevarak-atrof to’g’risidagi 
bilimlarini, lug’atlarini mustahkamlash uchun hamda nutqiy malaka va 
ko’nikmalarini (jumla tuzish, so’z shaklini o’zgartirish, hikoya tuzish va 
hokazolar) shakllantirishda foydalaniladi. 

---

29