O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

O unlisi quyidagicha tavsiflanadi:
1) so‘z boshida (olim), o‘rtasida (toza) va so‘z oxirida (bobo) keladi.
O‘ unlisi quyidagicha tavsiflanadi:

---

39 
1) sodda so‘zlarning asosan birinchi bo‘g‘inida uchraydi: o‘g‘il, bo‘ri, to‘g‘ri, 
o‘rin, bo‘yin.
2) o‘zlashma so‘zlarning oxirgi bo‘g‘inida ham keladi: ro‘baro‘, xushro‘y, gulro‘, 
kubok, (kubo‘k). 
3) til oldi varianti ham bor: o‘rik, ko‘l, cho‘l
Undosh tovushlar va ularning tasnifi
Hozirgi o‘zbek adabiy tilida 24 ta undosh tovush mavjud: b, v, g, d, j (jurnal 
so‘zidagi birinchi tovush), j (joy, jiyda kabi so‘zlardagi birinchi tovush), z, y, k, l, 
m, n, ng (tong so‘zidagi oxirgi tovush), p, r, s, t, f, x, ch, sh, q, g‘, h. Sirg‘aluvchi 
j, f tojik va boshqa tillardan o‘zlashgan so‘zlarda keladi: foyda, oftob, fabrika, 
tafakkur, jurnal, ajdar. Undoshlar ham uch tomondan tasnif qilinadi:
1. Hosil bo‘lish o‘rniga ko‘ra
undosh tovushlar uch asosiy guruhga 
bo‘linadi:
1) lab undoshlari bevosita lablar ishtirokida hosil bo‘luvchi tovushlar bo‘lib,
ularga 
b, p, m, v, f
undoshlari kiradi. 
Lab undoshlarining ba’zilari ikki lab orasida paydo bo‘ladi, ba’zilari esa 
(masalan, avtobus, avtor, vagon, passiv kabi so‘zlardagi v; telefon, kefir, fabrika, 
fakt, fazo, farmon kabi so‘zlardagi 
f
pastki lab bilan ustki tishlar orasida hosil 
bo‘ladi. Shunga ko‘ra lab undoshlarini ikki turga bo‘lish mumkin:
a) lab-lab undoshlari: b, m, p;
b) lab-tish undoshi: v, f.
2) til undoshlari bevosita til ishtirokida hosil bo’luvchi tovushlar bo‘lib, 
ularga quyidagi undoshlar kiradi: g, d, j (gijda so‘zidagi kabi), j (jiyda so‘zidagi 
kabi), z, y, k, l, n, ng (tong), r, s, t, x, ch, sh, q, g‘ (jami 18 ta). 
Undoshlar tilning qaysi qismida hosil bo‘lishiga ko‘ra ham bir-biridan farq 
qiladi: t, d, n kabi tovushlar tilning old qismi bilan tish va milk orasida; k, g kabi 
undoshlar tilning orqa qismi bilan qattiq tanglayning orqa qismi orasida; y undoshi 
tilning o‘rta qismi bilan qattiq tanglayning orqa qismi orasida; q, g‘ tovushlari esa 
til ildizi bilan yumshoq tanglayning orqa qismi orasida (bo‘g‘izga yaqin joyda) 
hosil bo‘ladi. Shunga ko‘ra, til undoshlari o‘z navbatida 4 guruhga bo‘linadi: 
a) til oldi undoshlari: d, j (jurnal), j (jahon), z, l, n, r, s, t, ch, sh (jami 11 ta ); 
b) til o‘rta undoshi: y; 
d) til orqa undoshlari: k, g, ng (jang); 
e) chuqur til orqa undoshlari: q, g‘ , x. 

---

40 
3) bo‘g‘iz undoshi. Bo‘g‘iz undoshi faqat bitta h tovushidan iborat bo‘lib, u 
bo‘g‘iz bo‘shlig‘ida un paychalari orasidagi tor oraliqda hosil bo‘ladi.
E s l a t m a : Shuni aytish kerakki, v tovushining lab-lab varianti ham mavjud:
ov, qovun, bevosita, birov. Shuningdek, f tovushining ham lab-lab varianti bor:
vafo, puf, tufurmoq, juft. Tilshunos H.A.Jamolxonov “lab-tish v ni lab-lab v ning 
fakultativ varianti deb qarash to‘g‘riroq bo‘ladi”, degan fikrni bildirgan.1