O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

Lablarning 
ishtirokiga ko‘ra 
Tilning gorizontal harakatiga 
ko‘ra 
Tilning vertikal 
harakatiga ko‘ra 
Old qator 
Orqa qator 
Lablanmagan 
I 
Yuqori tor unlilar 
Lablangan
U
Lablanmagan 
E 
O‘rta (keng) unlilar 
Lablangan
o‘ 
Lablanmagan
A 
Quyi (keng) unlilar 
Lablangan 
O 

---

38 
Unli tovushlar tavsifi
I unlisi quyidagicha tavsiflanadi:
1) so‘z boshida (ipak), so‘z o‘rtasida (tilak) va so‘z oxirida (tulki) keladi.
2) so‘z ichida ikki jarangsiz undosh orasida nihoyatda qisqa aytiladi: bilan, sira. 
3) q, g‘, x undoshlaridan keyin kelganda orqa qator unli kabi aytiladi: qir, G‘irot, 
oxir.
4) cho‘ziq varianti bor: muhim, musiqa.
5) e tovushiga moyil varianti bor: mix-mex. 
U unlisi quyidagicha tavsiflanadi:
1) so‘z boshida (urmoq), so‘z o‘rtasida (tugun) va so‘z oxirida (urg‘u) keladi.
2) til oldi varianti ham uchraydi: kuch, gul;
3) qulf, g‘ulg‘ula, tuxum so‘zlarida esa til orqa varianti qo‘llangan.
4) i tovushi kabi kuchsizlanishi, ya’ni qisqarishi ham mumkin: tuxum, bulbul, 
tutun kabi. 
E unlisi quyidagicha tavsiflanadi:
1) so‘z boshida, so‘zning birinchi bo‘g‘inida keladi: eshik, elak, e’tibor, kel, bet 
kabi.
2) jonli nutqda sheva ta’sirida i tovushiga moyillashadi: deydi – diydi.
3) o‘g‘uz shevalarida a tovushiga o‘tish holati ham mavjud: eshik – ashik, deb – 
dab, kel – gal kabi. Lekin adabiy tilda e tarzida talaffuz etiladi. 
A unlisi quyidagicha tavsiflanadi:
1) so‘z boshida (ari), o‘rtasida (daftar) va so‘z oxirida (qora) keladi.
2) q, g‘,x tovushlaridan keyin kelganda til orqaroq - orqa qator unlisi kabi talaffuz 
qilinadi: g‘azab, xabar.
3) ba’zi so‘zlarda sheva ta’sirida o tovushi kabi aytiladi: baho – boho, shavla – 
shovla. Adabiy tilda a tarzida talaffuz etiladi.