O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

CHARXPALAK TEXNOLOGIYASI 
Charxpalak texnologiyasi aylanib kelish ma’nosini anglatib, tabiiy fanlarni 
o‘qitilishida keng qo‘llanilib kelinayotgan va yuqori natijalarga erishilayotgan 
metodlar qatoriga kiradi. Mazkur metod ko‘proq ma’ruzalar o‘qishda, talablar soni 
20-25 nafar bo‘lganda yuqori natija beradi.
Pomidordan
pyure
tayyorlash 
Pomidorni ho’l 
sifatida
foydalanish 
Pomidorni
konservalash 
Pomidorni tuzlash 

---

65 
Albatta bu texnologiya ham bir necha variantlar va bosqichlar ko‘rinishida 
amalga oshiriladi. Quyida mazkur metodni 3 variant ko‘rinishida tahlil etib 
o‘tamiz. 
Birinchi variantning birinchi bosqichida auditoriya talabalari guruhlarga 
bo‘linadi, ikkinchi bosqichda o‘qituvchi tomonidan oldindan o‘tilgan mavzu yoki 
yangi mavzu bo‘yicha tayyorlangan vazifalar guruhlarga tarqatiladi, uchinchi 
bosqichda belgilangan vaqt davomida talabalar guruh bilan ishlashadi va 
o‘qituvchi talabalarni faollashish darajasini nazorat qilib turadi. To‘rtinchi 
bosqichda guruhlar bajargan vazifalar bir-birlari bilan almashtiriladi, ya’ni birinchi 
guruh, ikkinchi guruhga, uchinchi guruhga va hakazo. Guruhlar soniga qarab bu 
jarayon bir necha bor bajariladi, toki birinchi guruhning vazifasi o‘ziga qaytib 
kelguniga qadar. Beshinchi bosqich, bunda o‘qituvchi javoblarni o‘qiydi, talabalar 
o‘zlari bajargan vazifani tekshiradi, baholaydi, tahlil qiladi. O‘qituvchi xulosa 
qilib, talabalarni baholaydi. 
Ikkinchi variantda auditoriyani guruhlarga bo‘lib ishlash imkoniyati 
bo‘lmaganda qo‘llash yuqori samara beradi. Mazkur variantning birinchi 
bosqichida o‘qituvchi auditoriya talabalariga vazifalarni tarqatib chiqadi, bunda 
talabalar yakka holda ishlaydi. 
Ikkinchi bosqichda o‘qituvchi tomonidan belgilangan vaqt davomida 
talabalar vazifalarini bajarishadi. Har bir o‘tirgan talabaga bitta vazifa yoki bir ikki 
talabaga alohida alohida vazifalar berilgan bo‘lishi mumkin. Uchinchi bosqichda 
talabalar vazifalarini bir-birlari bilan almashtiradilar va aksincha bir birlari bilan 
almashmasalar ham bo‘ladi. O‘qituvchi auditoriyadagi sharoitga qarab 
o‘zgarishlar kiritishi mumkin. To‘rtinchi bosqichda o‘qituvchi javoblarni o‘qiydi, 
talabalar o‘zlari bajargan vazifalarni qay darajada bajarganlariga qarab o‘zlarini 
o‘zlari baholaydi. Vaqt belgilanishiga qarab o‘qituvchi vazifalarni yig‘ib olishi, 
tekshirib keyingi darslarda e’lon qiladi. 
Bir qator xorijiy mamlakatlarning (Gollandiya, CHexiya, YAponiya, 
Koreya) o‘quv jarayonlari tahlil etilganda ma’lum bo‘ldiki, bu davlatlarda talabalar 
o‘qituvchidan ko‘ra ko‘proq ishlaydi, ya’ni fikrlaydi, ijodiy yondoshadi va hokazo. 

---

66 
Auditoriyadagi o‘qituvchi esa talabalarni faollashtiradi. Shu bilan birga tajribalarga 
ko‘ra xorijiy mamlakatlarda talabalarning mustaqil ishlashiga ko‘proq sharoit 
yaratiladi va nazorat qilinadi. SHu nuqtai nazardan mazkur usuldan foydalanish 
kutilgan natijalarni berishi mumkin.