O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta Maxsus Ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti malaka oshirish va qayta tayyorlash markazi Mavzu: “Aniq integral

O’zbekiston Respublikasi

Oliy va O’rta Maxsus Ta’lim

VAZIRLIGI


BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
Malaka oshirish va qayta tayyorlash markazi



Mavzu: “Aniq integral. N'yuton-Leybnits formulasi”mavzusini yangi pedagogik texnologiyalar asosida o’qitish

Bajardi: Alim Davronovich Murodov

Romitan qurilish va xizmat ko’rsatish

kasb-hunar kolleji

1-toifali matematika fani o’qituvchisi

Ilmiy maslahatchi: A.D.Qalandarov

Buxoro - 2013 yil
“Aniq integral. N'yuton-Leybnits formulasi”mavzusini yangi pedagogik texnologiyalar asosida o’qitish

Reja :

I.Kirish
II. Asosiy qism

1.Ta’lim tizimida yangi pedagogik texnologiyalar

2.Yangi pedagogik texnologiya asosida tuzilgan dars ishlanmasi

3. Mavzu bo’yicha interfaol usullar
4. Tarqatma materiallar va testlardan namunalar

III.Xulosa

IV.Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish

Shaxsni tarbiyalash «Ta’llm to’g`risida»gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da Respublika ta’lim xodimlari zimmasiga o’ta mas’uliyatli vazifalar yuklaydi. Bu vazifani amalga oshirish jarayoni o’quvchilarni o’qitishga yangicha yondashish, o’qituvchilarni o’z kasbiga va o’zgalarga, ya’ni ta’lim oluvchilarga o’ta talabchanlik bilan munosabatda bo’lishni taqozo etadi. Pedagogik jarayonning eskirib qolgan texnologiyasini yangisiga almashtirish, zamonaviy maktabga davr talablari asosida yondashish, darsga esa yangicha usullarning loyihasini tatbiq etish asosiy vazifalardan biriga aylanmoqda.Yangi pedagogik texnologiyaning afzalligi zamon sinovidan o’tib, interfaol darsning sifat va samaradorligini oshirishda muhim omil ekanligi o’z isbotini topmoqda.

Bu boradi ancha-muncha tajriba to’plagan tadqiqotchilar pedigogik texnologiya darsining muvaffaqiyatlarini kafolotlavchi omil ekanligini ta’kidlab, pedagogik jarayonlarni ilmiy lohihalashtirish, uni amalga oshirish, loyihalashtirilgan ta’lim tarbiya jarayonini amaliyotga aniq va ketma-ket tatbiq qilpsh xususida o’z fikr-mulohazalarini ommaning diqqat-e’tiboriga havola etayotir.Pedagogik texnologiya amaliyotda bajariladigan ma’lum pedagogik tizim loyihasi ekanligi ko’pchilikda katta qiziqish uyg`otadi. Odatda darsda ko’p gapiramiz, nazariy tushunchalar beramiz, biroq berayotgan ta’limimizning natijasi haqida o’ylamaymiz, uzundan-uzoq qilgan va’zxonligimiz o’quvchi yoki talabalarimizning xotirasida mustahkam saqlanib qolayapdimi, ularning ruhiyatiga ta’sir qiluvchi qanday vositalarni qo’llayapmiz, nazariyani amalmyot bilan qay darajada bog`layapmiz, bu haqda o’ylab ko’rishning mavridi etib kelmadimikan deb o’ylanib qolamiz.

O’qituvchining Pedagogik mahorati, muloqot madaniyati , nutqning to’g`riligi, aloqaviy mahoratning talabalarga ta’siri, pedagogik nutq texnikasini xalma -xilmalik darajasi o’z navbatida yangi aloqaviy texnologiyaga asoslaygan holda amalga oshiriladi. Bu jarayon o’qituvchi faoliyati va uslubiyatining turli ko’rinishlari orqali amalga oshiriladi. Pedagogik faoliyat shakllari o’qituvchining talablar asosida ma’ruza, amaliy mashg`ulot davomida hikoya, erkin suhbat, muloqot-munozara darslarida namoyon bo’ladi.

Texnologiya tushunchasi pedagogika fani, ishlab chiqarish sohalariga nisbatan ancha keng qo’llanilib. «Texnologiya» so’zi yunoncha texne — sa’nat, logas — mahorat degan mazmunni anglatadi. Olimlarning ta’kidlashicha, «texnologiya» atamasi «bola shaxsiga ta’sir ko’rsatish san’ati»ga e’tibor qaratilib, har bir davrda o’ziga xos zamonaviylik kasb etib, yangilanib, takomillashib kelgan. «Pedagogik texnologiya» atamasini o’qitish, ta’lim berish jarayonidagi pedagogik mahorat, san’at deb tushunish mumkin. Har qanday faoliyat yo texnologiya, yo san’at bo’lishi mumkin. San’at ichki hissiyotga, texnologiya ega fanga asoslanadi. Shunday bo’lsada, texnologiya lug`aviy ma’noda mahorat tushunchasiga yaqin bo’lib, mahorat dars o’tishning ham, san’atning ham, fanning ham mevasidir. Mantiqshunoslar har qanday mahorat ko’rinishida ichki hissiyot, his-hayajon, sezgi mujassam bo’ladi deb uqtiradilar.

Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinstiplari quyidagilardan iborat:

• 
  ta’lim va tarbiyaning insonlarvar, demokratik xarakterda ekanligi;
  
• 
  ta’limning uzluksizligi;
  
• 
  umumiy o’rta, shuningdek, o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limining majburiyligi;
  
• 
  o’rta maxsus, kasb-xunar ta’limi yo’nalishini, akademik listey yoki kasb-hunar kollejida o’qishni tanlashning ixtiyoriyligi;
  
• 
  ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi;
  
• 
  davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi;
  
• 
  ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqallashtirilgan yondashuv;
  
• 
  bilimli o’quvchi yoki talabaning iste’dodini rag`batlantirish;
  
• 
  ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvchanligini uyg`unlashtirish.
  

Pedagogik texnologiya tushunchasi dastlab XX asrning o'rtalarida AQSHda paydo bo'lib, 1940-50 yillar o'rtasigacha "Ta'lim texnologiyasi" deb yuritilib kelgan va bu ibora texnika vositalaridan foydalanib o'qitishga nisbatan qo'llanilgan. 50-60 yillarda programmalashtirilgan ta'lim nazarda tutilgan, 70- yillarda "pedagogik texnologiya" iborasi qo'llanilib u avvaldan loyihalashtirilgan va aniq belgilangan maqsadlarga erishishni kafolatlovchi o'quv jarayonini bildirgan.1979 yilda AQSHning Pedagogik kommunikatsiyalar va texnologiyalar assotsiatsiyasi tomonidan Pedagogik texnologiyani kompleks, integrativ jarayon deb asoslangan va 80- yillarning boshidan esa pedagogik texnologiya deb ta'limning kompyuterli va axborot texnologiyalarini yaratishga aytilgan.Hozirda bu tushunchaga quyidagi turli ta'riflar berilgan:

Texnologiya - biror ishda, san'atda, mahoratda qo'llaniladigan usullar, yo'llar yig'indisi. (Izohli lug"at).Texnologiya - ishlov berish, ahvolni o'zgartirish san'ati, mahorati, qobiliyati metodlar yig'indisi. (V.M.Shepel).

Pedagogik texnologiya - Bu o'qituvchi (tarbiyachi)ning o'qitish (tarbiya) vositalari yordamidao'quvchi (talaba)larga muayyan sharoit va ketma-ketlikda ta'sir ko'rsatish va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan shaxs sifatlarini shakllantirish jarayondir. (N.Saydaxmedov).

Pedagogik texnologiya - o'qitishning, ta'limning shakllari, metodlari, usullari, yollari, tarbiyaviy vositalarning maxsus yig'indisi va komponovkasi (joylashuvi)ni belgilovchi psixologik tartiblar (ustanovka)lar majmuasi;u pedagogik jarayonning tashkiliy-uslubiy vositalaridan iborat ( B.T.Lixachev).

Pedagogik texnologiya - texnika resurslari, odamlar va ularning o'zaro ta'sirini hisobga olgan holda ta'lim shakllarini optimallshtirish vazifasini qo'yuvchi o'qitish va bilimlarni o'zlashtirishning hamma jarayonlarini yaratish, qollash va aniqlashning tizimli metodi. (YUNESKO).

Pedagogik texnologiya - bu o'qitishga o'ziga xos yangicha (innovatsion) yondashuvdir.U pedagogikadagi ijtimoiy-muhandislik tafakkurining ifodalanishi, texnokratik ilmiy ongning pedagogika sohasiga ко chirilgan tasviri, ta'lim jarayonining muayyan standartlashuvi hisoblanadi.( B.L.Farberman)

Ushbu aytilganlar asosida pedagogik texnologiyaning quyidagi eng qisqa va umumlashtirilgan ta'rifmi keltirishimiz mumkin:

Pedagogik texnologiya - barkamol insonni shakllantirish faoliyati".

Shu bilan birga pedagogik texnologiyaning keng ko'lamli, serqirra tushuncha ekanligini hisobga olgan holda uning quyidagi yana bir nechta ta'riflarini keltirishimiz mumkin.

Pedagogik texnologiya - axborotlarni o'zlashtirish, ulardan amalda foydalanish, ulardagi yangi ma'no-mazmunlarni hamda axborotlar orasidagi turli bog'liqliklarni ochish orqali yangi axborotlar yaratishga o'rgatish jarayonidan iborat.

Ta’limni olib borish texnologiyasi ( MODELI )

Talabalar soni25-30	3-Mavzu, 2 soat
Mashg’ulot shakli	Individual topshiriqlarni bajarishga asoslangan amaliy mashg’ulot
Mashg’ulot rejasi	Ehtimollikning klassik ta`rifi
O’quv mashg’ulotining maqsadi	Ehtimollar nazariyasi va matematik statistikaning iqtisodiy jarayonlarni o`rganishdagi ahamiyati,
Pedagogik vazifalar:	Tasodifiy hodisalar va ularning ehtimolliklari.haqida umumiy tasavvurni berish.
- hodisa va uning turlarini aytadi; - klassik ta`rif tushunchasini beradi; - hodisalarning ehtimollarini hisoblashni o`rgatadi.	O'quv faoliyati natijalari: - hodisa va uning turlarini biladi; - klassik ta`rif tushunchasini biladi; - hodisalarning ehtimollarini hisoblay oladi.
O’qitish usullari	Ma'ruza, namoyish, aqliy hujum, texnikasi.
O’qitish vositalari	Ma'ruza matni, komp'yuter slaydlari, doska, mul'timedia, proektor.
O’qitish shakllari	Frontal, kollektiv ish.
O’qitish sharoiti	Kompyuter bilan ta’minlangan auditoriya.
Monitoring va baholash	Kuzatish, og’zaki baholash, savol - javob.

Ish bosqichlari	O’qituvchi faoliyatining mazmuni	Tinlovchi faoliyatining mazmuni
1-bosqich. Mavzuga kirish (20 daqiqa)	1.1.Mavzu nomini aytadi. Mavzu haqida umumiy tushunchalar beradi. Tinglovchilarni ushbu mashg’ulotdagi faoliyatini baholash ko`rsatkichlari va mezonlari bilan tanishtiradi. (1(3.2)-Ilova) 1.2. Shu mavzu bo`yicha biladigan tushunchalarni aytishni so`radi. (aqliy hujum metodi , 2(1.1)- Ilova) aytilgan tushunchalarning barchasini doskaga yozadi 1.3. Mavzu bo`yicha doskada yozilgan tayanch iboralarga e`tibor berishni so`raydi. Talabalar bilan birgalikda ularning ketma-ketligini aniqlaydi, takrorlangan ma`lumotlar o`chiriladi (pinbord texnikasi , 4(1.1)-Ilova)	Tinglaydi Mavzu nomini yozib oladi. Tushunchalarni aytadi Tinglaydi Tayanch iboralar ketma-ketligini aniqlaydi
2-bosqich. Asosiy bo’lim (50 daqiqa)	2.1 Talabalarni 1,2,3,4,5 raqamlar bilan belgilangan kartochkalar yordamida 4-5 ta guruhga ajratadi. 2.2. Shu mavzu bo`yicha mashg’ulot topshiriqlarini har bir guruhga tarqatadi. Topshiriqlari aniqlaydi va guruhda ishlashni tashkil etadi. (4(1.1)- Ilova) 2.3. Berilgan topshiriqlarni har bir guruh lideri bittadan doskada izohlashga, ya`ni prezentatsiyagà tayyorlashni so`raydi.	4-5 guruhga ajraladi. Topshiriqda keltirilgan misollarning echimini topadi, tayyorlaydi. Prezentatsiyani amalga oshiradi.
3 – bosqich. Yakunlovchi (10 daqiqa)	3.1. Mavzu bo`yicha Yakunlovchi xulosalar qiladi. 3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagi tinglovchilar faoliyati tahlil qilinadi va baholanadi. 3.3. Mavzu bo`yicha bilimlarni chuqurlashtirish uchun adabiyotlar ro`yxati va topshiriqlar beradi	Savollar beradi. Yozib oladi.

Ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari	Faoliyatning mazmuni
	O’qituvchi	Talaba
1-bosqich. Mavzuga kirish(20 min)	1.1. Darsning uslubiy va tashkiliy tomonlari bilan tanishtiradi.	Tinglaydilar.
	1.2. O`quv mashg'uloti mavzusi, rejasi bilan tanishtiradi (1-ilova).	Mavzu nomini yozib oladilar.
2 –bosqich. Asosiy qism(50 min)	2.1. Oldingi darsda o`rganilgan bilimlarni takrorlash uchun "Blits-so`rov" o`tkazadi (2-ilova).	Savollarga javob beradilar. Jadvalni to`ldiradilar.
	2.2. Ma'ruza rejasining 6-7-punktlari bo`yicha tushuntiradi. Har bir punkt nihoyasida umumlashtirib boradi. Jarayon komp'yuter slaydlarini namoyish etish bilan olib boriladi (3-ilova).	Tinglaydilar, konspekt qilib boradilar.
	2.3. Guruh 6 ta kichik guruhlarga bo`lingan. Ma'ruza rejasining 8-9-punktlari bo`yicha "Veer" texnologiyasini qo`llaydi (4-ilova).	Har bir guruh plakatlarni to`ldiradi.
3- bosqich Yakunlovchi qism (20 min)	3.1 Mavzu bo`yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. Mavzu bo`yicha olingan bilimlarni qayerda ishlatish mumkinligini ma`lum qiladi.	Savollar beradilar
	3.2. Mavzu bo`yicha mustaqil o`rganish uchun topshiriqlar beradi.	Mavzu bo`yicha mustaqil o`rganish uchun topshiriqlarni yozib oladilar.
	3.3.Keyingi mavzu bo’yicha tayyorlanib kelish uchun nomini e’lon qiladi.	Yozadilar.

1-ilova

Mavzu. Aniq integral. N'yuton-Leybnits formulasi

Reja:

1. Aniq integral. Aniq integralning geometrik, fizik va iqtisodiy ma`nolari.

2. Aniq integralning asosiy xossalari.

3. Aniq integralni hisoblash usullari.

4. Aniq integralni taqribiy hisoblash.

Tayanch so’z va iboralar

Integral yig’indi, aniy integral, integral chegaralari, o`rta qiymat, N'yuton-Leybnits formulasi, taqribiy integrallash qadami, to`g’ri to`rtburchaklar formulasi, trapettsiyalar formulasi, parabola (Simpson) formulasi.

2-ilova

“Blis – so’rov” savollari

№	Savollar	Javoblar
1.	Berilgan funktsiyaning boshlang’ich funktsiyasi deb nimaga aytiladi?
2.	Berilgan funktsiyaning aniqmas integrali deb nimaga aytiladi?
3.	Aniqmas integralning asosiy xossalari nimalardan iborat? Uni ifodalang
4.	Integrallashning qanday asosiy usullarini bilasiz?
5.	Integrallashda yoyish usulining mohiyati nima?
6.	Aniqmas integralda o`zgaruvchini almashtirish usulining mazmunini aytib bering? Misol keltiring.
7.	Bo`laklab integrallash formulasini keltirib chiqaring?
8.	Asosiy integrallar jadvalini yoddan yozib bering?

Ma'ruza mazmuni bo`yicha ko'rgazmali slaydlar 3-ilova

Aniq integralning geometrik ma‘nosi quyidagicha: yuqoridan y = f (x)≥0 funktsiyaning grafigi bilan, quyidagi 0x o‘qi bilan, yon tomonlardan x = a va x = b to‘g‘ri chiziqlar bilan chegaralangan egri chiziqli trapetsiyaning yuzasiga son jihatdan tengdir. (2 - rasm).

y y = f (x)




_b

S S=∫f (x)dx

^a

0 a b x

2 – rasm.

Aniq integralning fizik ma`nosi. y = v(t) funktsiya vaqt davomida to‘g‘ri chiziq bo‘ylab harakatlanayotgan moddiy nuqta tezligini aniqlasa, [t₁;t₂] vaqt oralig‘ida moddiy nuqta bosib o‘tgan masofa

t₂

S = ∫ v (t)dt

t₁

uzunlik birligiga teng bo‘lishi aniq integralning fizik ma‘nolaridan birini tashkil etadi.

Aniq integralning iqtisodiy ma‘nosi uning geometrik yoki fizik ma‘nolari kabi izohlanishi mumkin. y = u (t) funktsiya vaqt davomida biror ishlab chiqarish jarayonining unumdorligini aniqlasin. U holda, [t₁;t₂] vaqt oralig‘ida ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi

t₂

v = ∫ u (t)dt mahsulot birligiga teng.

t₁