O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti

17-rasm. Krebs sikli.

2-bob. Mikroorganizmlarni o’rganish uslublari

Sanoat mikrobiologiysi yoki mikroorganizmlar texnologiysi mikroorganizm - produsentlarni xususiyatlarini chuqur o’rganish asosida olingan bilimga asoslanadi. Produsent - hosildorligi va boshqa texnologik xususiyatlari bo’yicha texnologiyaning barcha talablariga javob bera oladigan mikroorganizmdir. Faqatgina u yoki bu mikroorganizmni o’sib, rivojlanishi uchun mo’tadil sharoit yaratilgandagina, produsent kerakli miqdorda va sifatda mahsulot yetkazib berishi mumkin. Mikrob - produsentlarni o’stirishning ikki xil usuli ma’lum: yuzaki va suyuq sharoitida o’stirish. Mikroorganizmlarni yuzaki o’stirish texnologiyasi juda oddiy. Bu texnologiyaga asosan mikroorganizmlar qattiq yoki suyuq muhitning sathida o’stiriladi. Qattiq muhit sifatida agar-agardan tayyorlangan muhitlar, arpa yoki bug’doy kepagi kabilardan keng foydalaniladi. Aralashtirilgan muhiti steril holatda probirkalarga yoki Petri likobchalariga, shisha idishlarga quyib chiqiladi. Kerakli mikrob- termostatlarga qo’yiladi va bu erda mikroorganizmlarning o’sishi va rivojlanishi boshlanadi. Arpa yoki bug’doy kabi maydalangan, quruq, maxsus to’rtburchak shakldagi idishlarga bir tekis sepib chiqiladi. Mo’tadil haroratda mikroorganizmlarni o’sishi bir necha kun davom etadi. Shundan keyin kerakli mahsulot ajratib olinadi. Mikroorganizmlarning yuzaki o’sish jarayoni ma’lum bir vaqtda to’xtaganligi sababli davriy hisoblanadi. Mikroorganizmlarni suyuqlikda o’stirish jarayoni fermentyor deb ataladigan maxsus ustqurmalarda olib boriladi va ushbu jarayonda mikroorganizmlar muhitda suzib yuradi. Ushbu usul davriy va doimiy bo’lishi mumkin. Mikroorganizmlarni suyuqlikda davriy o’stirilganda, fermentyorga birdaniga hamma muhitni solib, sterilizasiya qilinadi va sovitilib, ko’paytirilishi lozim bo’lgan mikroorganizmning achitqisi solinadi (ekiladi). Mikroorganizmni o’stirish, mo’tadil bo’lgan sharoitda ma’lum bir vaqtgacha davom etadi va shundan so’ng fermentyorlarning ishi to’xtatilib, hosil bo’lgan aralashmadan kerakli modda ajratib olinadi. Mikroorganizmlarni suyuqlikda doimiy o’stirish jarayonida fermentyorga bir tekisda, doimiy ravishda muhiti quyib turiladi va shunga mos ravishda tayyor mahsulot saqlovchi suyuqlik (mikroorganizm bilan birga) quyib olinadi va undan kerakli modda ajratib olinadi. Albatta mikroorganizmlarni davriy yoki doimiy o’stirish sharoiti bir-biridan farq qiladi. Davriy o’stirishda muhitdagi moddalar miqdori bir tekisda kamayib, hosil bo’ladigan modda miqdori esa ko’tarilib boradi, bu esa mikroorganizmni o’sib rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Doimiy o’stirishda esa, bu ikki ko’rsatkich bir tekisda turadi, shuning uchun ham mikroorganizmning o’sishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. ( N.A.Xo’jamshukurov, V.Z. Nurmuxamedova “Sanoat mikrobiologi-yasi” . 2013.)

Mikroorganizmlar juda yuqori o’sish tempi bilan xarakterli bo’lib, uning tezligi qaysi turga mansubligiga va o’stirish sharoitlariga bog’liq. muhitlarida mikroorganizmlarning rivojlanganligi muhitni loyqalanish, cho’kma hosil qilish yoki uning yuzasida parda hosil bo’lganligidan ko’rinadi. Bakteriyalarni muhitlarida o’stirilganda mikroorganizmlar populyasiyasida ayrim bosqichlarning asta-sekin almashinuvi kuzatilib, bakteriya hujayra o’sishi va rivojlanishini umumiy qonuniyatlarini ifodalaydi: