O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

13- mavzu Boshqarishni tеxnik vositalari  

Reja 

13.1.Boshqarishni tеxnik vositalari kompleksiga qo‟yilgan talablar.  

13.2.Ishlab chiqarishni  tezkor boshqarish  bo‟limi xodimlari bilan texnik vositalar 

orasidagi o‟zaro bog‟lanishni tashkil etish. 

13.3.Qog‟oz texnologiyalar va identifikatsiya vositalari.  

13.4.Aloqa  va nazorat texnik vositalari. 

 

13.1..Boshqarishni tеxnik vositalari kompleksiga qo‟yilgan talablar

. 

 

ATKlarda

 

m‟lumotlarni 

qayta 

ishlash 

texnologiyasi 

ko‟pincha 

markazlashmagan,  xodimlarning  o‟zi  birlamchi  hujjatlarni  qo‟l  kuchi  bilan  qayta 

ishlaydilar,  chiqish  hujjatlarni  shakillantiradilar.  ATK  axborot  tizimining 

elementlari 13ta  ish o‟rinlarini o‟z ichiga oladi. 

  

Ayrim  AIO‟ning  vazifasi  turli  ATKlarda  turlicha  bo‟ladi  (y‟o‟lovchi,  yuk, 

taksomotor  va  bkorxonalar).  Bundan  qat‟I  nazar  hamma  ish  o‟rinlari  yagona 

(mahalliy) tarmoq miqyosida ishlab, umumiy MB dan foydalanishi kerak. 

ATKda  axborot  tizimini  joriy  qilish  ma‟lum  ketma-ketlikda  bajariladi. 

Hamma  ish  o‟rinlari  axborot  ma‟nosida  bir-birini  ta‟minlab  turadi.  Birinchi 

bosqichda  –  birlamchi  joriy  axborot  bilan  ishlovchi,  uchunchi  bosqichda  – 

chiqarish xujjatlarini ta‟minlovchi ish o‟rinlari yaratiladi. 

Korxonaning  majmuaviy  tizimini  yaratishda  birinchi  navbatda  «Texnik 

bo‟lim  »  va  «Kadrlar»  AIO‟ni  yaratish  lozim,  chunki  harakatlanuvchi  tarkib  va 

xodimlar haqida ma‟lumot bo‟lsa, boshqa kichik tizimlar samarali ishlay olmaydi. 

Ikkinchi  bosqichda  dispatcher  faoliyati,  yo‟l  hujjatlarini  qayta  ishlash, 

yonilg‟i    sarfini  hisobga  olish  bo‟yicha  kichik  tizimlar  yaratish  kerek.  Yo‟l 

varaqalarini  qayta  ishlash  natijasida  yonilg‟I  sarfi,  haydovchilar  ishi  va 

avtomobillar bosib o‟tgan yo‟l haqida   ma‟lumotlar shakillanib bo‟ladi.  

---

 

93 

Uchunchi  bosqichda,  buxgalteriyaning  (ish  xaqini  hisoblash)va  reja 

bo‟limining  ish  o‟rinlarini  (korxona  faoliyatini  tahlil  etish  bo‟yicha  hujjatlar) 

yaratish mumkin. 

To‟rtinchi  bosqichda,  bosib  o‟tilgan  yo‟llarni  hisobga  olish  yolga 

qo‟yilgach, shinalarning ishini hisobga oluvchi texnik, ta‟mirlash zonasi 

(TXK-1,TXK-2ni rejalashtiruvchi, TXKga va JTga qo‟yuvchi dispatcher, TXK va 

JT ishlarini hisobga oluvchilar), ombor bo‟yicha AIO‟ni yaratish mumkin. 

 

EHMlarni  ATKda  qo‟llash  tahlil  qilinganda  ma‟lum  bo‟ldiki,  hujjatlarini 

mashina yordamida qayta ishlashga o‟tilganda axborotlar hajmi birlamchi hujjatlar 

bo‟yicha 2 marta, ikkilamchi hujjatlar bo‟yicha 10-15 marta kamayar ekan. 

Umuman,  shaxsiy  EHMlarni  foydalanilganda  axborotlarni  qayta  ishlash 

harajatlarini  60%  qisqarishi  mumkin.  Bunda  ishlarning  qiyinligi  quydagicha 

taqsimlanadi.  SHEHMga  ma‟lumotlarni  kiritish-95-96%,  axborotlarni  qayta 

ishlash va chiqish hujjatlarini olish -4-5%. 

 

Navigator jpres yuk avtomobillariga o‟rnatladi. Bu jpres avtomobilni qaysi 

joyda  ketayotganini  va  nima  bilan  shug‟ullanayotganini  ko‟rsatib  beradi.Tashish 

jarayonini  tashkil  etish  va  avtomobildan  to‟laroq  foydalanish  uchun  ATK  larda 

avtomatik  boshqaruv  tizimini  ishlab  chiqish  va  amalda  qo‟llash  katta  ahamiyat 

kasb etadi. 

 

ATKlarning  avtomatik  boshqaruv  tizimini  ishlab  chiqishda  saroy  ichida 

nozim(dispatcher)li  boshqaruvi  umumiy    avtomatik  boshqaruv  tizimining  ichki 

tizimi  bo‟lib  ko‟rinadi.  Ushbu  ichki  tizim  (kichik  tizim)  ATKning  hududidan 

avtomobillarni  rejali  chiqib  ketishini,  avtomobillarning  yo‟ldan  qaytishini  nazorat 

etishga mo‟ljallangan. 

 

Yuqorida ko‟rsatilgan ichki tizim foydalanish xizmati ko‟rsatish bo‟limining 

nozimlar  xonasiga  o‟rnatilgan  birinchi  eliktrli  tablo,  texnik  nazorat  punktiga 

joylashgan  ikkinchi  eliktrli  tablo,  ma‟lumotni  ro‟yxatga  oladigan  moslama  va 

qayta  ko‟rsatadigan eliktrli tablo  avtomobillarni  rejadagi  ishga  chiqish vaqtini va 

har  bir  avtomobilning  qaerda  turganligini  hamda  barcha  yo‟lda  ishlayotgan 

avtomobillarning  umumiy  miqdorini  hisobga  olishni  nazorat  qiluvchi  qayta 

ko‟rsatadigan eliktli tablolardan tarkib topgan. 

 

Ikkinchi tablo ATKdagi avtomobillarni ishga chiqarish va qatnashini nazorat 

qiladi. Ushbu ma‟lumot perfolintaning ro‟yxatga oluvchi moslama orqali ro‟yxatga 

olish uchun mo‟ljallangan.  

 

Saroy ichidagi avtomatik nozimli tartibga solish tizimi  avtomobillarni saroy 

hududida  turib  qolish  vaqtini kamaytiradi,  yuk  tashuvchi  ATKning  nozimlarining 

ish sifatini oshiradi. 

 

Yuk  tashish  jarayonlari  boshqarishni  avtomatlashtirish    ucun  yo‟nalish 

tuzishni avtomatlashtirish, yo‟l varaqasini berishni avtomatlashtirish, ularga ishlov 

berishni 

avtomatlashtirish, 

xaydovchilarni 

liniyadagi 

bekor 

turishlarini 

ekspluatatsiya  bo‟limiga  ma‟lumot  berishni  avtomatlashtirish,  navbatchi 

nozimlarni 

hisobotlarini 

avtomatlashtirish, 

mijozlarga 

schet 

tuzishni 

avtomatlashtirish zarur va dolizarbdir. 

Yo‟l  varaqasini  berishni  avtomatlashtirish  uchun  xar  bir  xaydovchiga  fayil 

ochiladi, unda yo‟l varaqasini tasdiqlangan shakli yozib qo‟yiladi, ishga chiqishdan 

---

 

94 

oldin  kunni  ozgartiriladi,  avtomobilni  chqishidagi  yonalishi  masofalar  yoziladi 

boshqa rekvizitlar kiritiladi. Yuk tashish avtomobil xaydovchisiga bir kunlik yo‟l 

varaqasi beriladi, ishdan qaytgandan so‟ng unga shlov beriladi, buni kompyuterga 

kiritiladi,  ertasiga  ishga  chiqsa    ertangi  kunni  chislosi  kiritiladi  shu  tariqa 

kompyuterga  kiritib  boriladi.  Yuk  tashish  avtomobil  liniyagagi  ma‟lumotlarga 

asoslanib  ish  xaqini hisoblab  boriladi. Ish  rejimini  qontrol qilish uchun kunlik  10 

soat,  xaftalik  41  soat,  oylik  180  soat  bo‟lganda  anashu  xoydovchini    ishga 

chiqishga   cheklov o‟rnatiladi.