O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

mumkin:  bu  talabaga  bo'lajak  amaliy  ishiga  psixologiya  fanning  boshm  sohalari  bera 
olmaydigan nimani berish mumkin? 
 
Guruhda  odatda,  yetakchisi  bo'ladi,  u  rasmiy  lahbar  bo'lishi  mumkin  yoki  u  bo'lmasligi 
ham  mumkin,  u  tayinlangan,  hatto  guruh  tomonidan  saylangan  rasmiy  rahbardan  nimasi  tilan 
psixologik farq qiladi? 
 
Ikkita fikrni taqqoslang: a) rahbarni hurmat qilish kerak, faqatgina shunda jamoada yaxshi 
psixologik  muhit  va  jamoa  a'zolarining  hamkorlikdagi  samarali  faoliyati  bo'ladi;  b)  rahbar  qo'l 
ostidagilarining  hurmatiga  sazovar  bo'lishi  kerak  va  shunda  jiamoa  a'zolarining  hamkorlikdagi 
yetarli  faoliyati  bo'ladi.  Bu  ikki  fikrdan  qaysi  bin  sizga  psixologik  ancha  to'g'ridek  tuyuladi? 
Yoki  ularning  ikkalasi  ham  bir  xilmi?  «Hokimiyat  obro'si»  va  «Obro'ning  hokimligi» 
tushunchalari o'rtasida qanday farq bor. 
 
Yetakchining obro'si nimaga bog'liq bo'ladi. (rasmiy va norasmiy): a) yetakchining «o'zini 
ko'rsatishi» mahoratiga, b) qo'l ostidagilarning yoki xodimlarning unga bo'lgan munosabatlariga 
(uni hurmat qilishlariga) yoki, d) unga ham bunga ham ikkalasiga birdek? 
 
Ijtimoiy yetakchiga hurmat munosabati nimaga bog'liq bo'ladi? 
 
Muomala  -  aloqa  —  munosabat  bu  nima?  Tushuncha  mazmunini  ma'ruzada  muammoli 
metod bilan ochib berish va «muomala» tushunchasiga bir necha xil ta'riflar keltirilgan «ma'ruza 
o'zining  metodikasi»  IV  bo'lim  2  paragrafi  misollaridan  foydalanib,  talabalarga  shunday 
topshiriq  berish  mumkin?  «Ana  shu  tushunchalardan  ilmiy  mazmunini  tashkil  etuvchi  ijtimoiy 
psixologik hodisaning mohiyatini to'la va aniq aks ettiruvchisini o'zingiz tanlang», «Munosabat» 
-  odamlarning  o'rtasidagi  ma'lumotlar  almashishi,  ularning  o'zaro  aloqalari»  (Nemov  R.S. 
psixologiya  V3  kn,  kn  1.  —  1998.  —  669),  «Munosabat  —  ikki  yoki  undan  ko'p  odamlar 
orasidagi o'rganish, bilish yoki efFektiv — baholash xususiyatli ma'lumotlar almashishdan iborat 
o'zaro aloqalari» (psixologik lug'at — M, 1996. - 323-b). 
 
Munosabat hamkorlikda  faoliyat talablari oqibatida yuzaga keladigan odamlar o'rtasidagi 
aloqalarning o'rnatilishi va rivojlanishi ko'p qirrali murakkab jarayon va ma'lumotlar almashish, 
jarayonini  idrok  etish  va  tushunishni  o'z  ichiga  oladi»  (qisqacha  psixologik  lug'at -  M.  1998  - 
229). 

---

126 
 
 
Muomala — odamlar o'zaro aloqasidan iborat bo'lib unda emotsional — sezgi va ratsional 
ma'lumotlarni  faoliyat  bilan  almashish  sodir  bo'ladi».  «Keng  jamoada  munosabatlar» 
tushunchasi»,  «Ijtimoiy  munosabatlar  butun  to'plamini  o'z  ichiga  oladi,  chunki  ijtimoiy 
munosabat — iqtisodiy,  siyosiy  yoki g'oyaviy —  o'zining  ijtimoiy- psixologik tomonlariga ega 
va  odamlar  o'rtasida  bevosita  yoki  vositasiz  aloqada  namoyon  bo'ladi».  «Munosabat  odamlar 
o'rtasidagi  o'zaro  aloqalar,  asosan  bevosita  kuzatishlar  asoslangan,  «Munosabat»  tushunchasi 
turli  ijtimoiy  va  madaniy  tizimlar  o'rtasidagi  o'zaro  aloqalarni  ta'riflashda  ham  foydalaniladi» 
(«millatlararo  munosabat»,  «madaniyatlar  aloqalar»),  ya'ni  odamlar  o'rtasidagi  shaxslararo 
aloqalaridan ko'ra ancha keng ma'noda», (Zamonaviy falsafiy lug'at — M. 1996, 337-b). 
 
Siz  tanlagan  tushuncha  bilan  «munosabat»  tushunchasi  ilmiy  mazmundan  kelib  chiqib 
quyidagi  fikrlarni  tahlil  qilib  chiqing:  «Bola  -  bu  har  doim  ikkita  odam  —  u  va  katta  odam» 
(D.B.  Elkonin).  Bu  fikr  va  topshiriq  bo'yicha  IV  bob  2-§  da  keltirilganlardan  siz  tanlab 
olganligingiz bilan mos keladimi? Ushbu fikr «munosabat» tushunchasi bilan mos keladimi? 
 
L.S.Vigotskiyning  quyidagi  fikrlarini  tahlil  qilib  chiqing:  «...inson  o'zi  bilan  o'zi  holi 
qolganida  munosabat  vazifasini  saqlab  qoladi»,  buni  individning  o'zi  bilan  o'zi  munosabati 
sifatida  tushunish  mumkinmi?  Agarda  shunday  bo'lsa,  unda  keltirilgan  tushunchalaridan  qaysi 
biriga kiritish mumkin? 
 
Quyidagi masalalarni yeching? 
 
12 ta kemachilar jimgina bir kemada ketmoqdalar. Bu munosabatmi yoki yo'qmi? Agarda 
munosabat  bo'lsa,  unda  u  qaysi  tushunchaga  to'g'ri  keladi  va  ularning  qaysi  biriga  qarama-
qarshi? 
- 
ona bir oylik bolasini uxlatadi. Bu munosabatmi yoki yo'qmi? 
- 
inson  televizorda  ko'rsatuv  tomosha  qilmoqda,  bu  munosabatmi  yoki  yo'qmi?  Agar 
munosabat bo'lsa, unda ma'lumotlar almashish qani? 
- 
ma'ruzachi  monolog  o'qiyapti,  auditoriya  esa  savol  ham  bermaydi,  hech  bir  fikr 
bildirishmaydi,  yozmaydi,  faqat  eshitib  o'tiribdi,  shu  orqah  ular  tushunishmoqdalar  deb 
aytish qiyin. Buni ma'ruzachi bilan auditoriya o'rtasidagi aloqalar deb hisoblash mumkinmi? 
 
Adabiyotlarda to'g'ridan to'g'ri va boshqa yo'llar bilan, bevosita va bilvosita (yozma yoki 
taxminiy  vositalar  yordamida)  shaxslararo  va  ommaviy  munosabatlarni  ko'rsatadilar,  ilgarigi 
masalalarga qayting (16) va bering. 
 
«V»  masalani  vositali  munosabatga  taalluqli  deb  hisoblash  mumkinmi?  Agarda  shunday 
bo'lsa,  unda  ma'lumotlar  «Almashish»  qani:  kemachilar  harakatlarini  qaysi  biriga  kiritish 

---

127 
 
mumkin:  barcha  harakatni  sezish  orqali  munosabatgami  yoki  bevosita  munosabatda  faoliyat 
almashinishi orqali. 
 
Munosabatlar vazifalari: 
 1) bog'lovchi,  
2) shakllantiruvchi, 
 3) «tasdiqlovchi»,  
4) shaxslararo «individlar» o'rtasidagi o'zaro munosabatlarni tashkil etish va olib borish,  
5) shaxsning ichidagi (o'zi bilan o'zi dialog) munosabat. 
 
Bu vaziflarni  bajarilmasligi  nimaga olib kelishi  mumkinligiga  misol keltiring,  bog'lovchi 
vazifasini bajarmasligiga misol — muvaffaqiyatga erishilmagan Vavilon minorasining qurilishi 
haqidagi diniy rivoyat va boshqalar. 
 
Millat psixologiyasi (elatlar, xalqlar) — ijtimoiy-psixologik bilimlarning alohida sohasi, u 
har  bir  millat va  xalqlarning  boshqalaridan  hamda uning tili  va  madaniyatini, turmush tarzidan 
farq  qiluvchi  haqiqiy  mavjud  hissiyotlari,  kayfiyatlari,  fikrlari,  fe'li,  amal,  odatlari 
kecMnmalarini  aks  ettiradi.  Savol:  milliy  psixologiyani  o'rganish  bilish  va  hisobga  olish 
insonning amaliy  faoliyatida qanday  maqsadlar va nima uchun kerak? Tub  mahalliy  millatning 
psixologiyasini maxsus o'rganish kerakmi? 
 
Misol uchun rus odamlari bilan ishlovchilar rus milliy psixologiyasini o'rganish yoki o'z-
o'zidan yaxshi munosabatlar yuzaga kelishi kerakmi? 
 
Kichik  guruhlar  psixologiyasiga  (mehnat,  ilmiy,  pedagogik,  jamoalar):  sizning 
fikringizcha guruhga rahbarlik qilishning qaysi usulubi eng keng tarqalgan (ikki mumkin bo'lgan 
uslubdan birini tanlang): 
SAVOLLAR