O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

REJA: 
1.  Ijtimoi psixologiya fanini o’rganish. 
2.  Itimoiy psixologiya fanlarini o’tishda interfaol usullardan foydalanish.  
Ijtimoiy  psixologiyani  o'qitish  metodikasida  bu  fanning  nisbatan  yoshligini  hisobga  olish 
maqsadga  muvofiqdir.  Bu  fan  haqida  birinchi  bor  XX  asrning  boshlarida  fikr  yuritila 
boshlangan. 
Sotsiologiyadagi  psixologik  maktab  vakillari  tomonidan  birinchi  bor  ijtimoiy—psixologik 
nazariyasini  yaratishga  bir  necha  bor  urinishlar  bo'ldi  (G.Tard,  G.Lebon,  U.Makdugall, 
E.Dyurkgeym)  va  1908-yilda  bu  g'oya  ishlab  chiqildi.  U  Makdugallaming  (ingliz  psixologi, 
keyinchalik  AQSH  da  faoliyat  ko'rsatgan)  «Ijtimoiy  psixologiyaga  kirish»  kitobi  ijtimoiy 
psixologiya  bo'limi  bo'yicha  birinchi  kitob  bo'ldi.  Shuning  uchun  bu  kunni  (1908)  ko'pincha 
ijtimoiy  psixologiyaning  tarixini  boshlanishi  deb  hisoblaydilar.  Ijtimoiy  hodisalarni 
tushuntirishga  imkon  beruvchi  qandaydir  umumiy  qonunlarni  topishga  uringan  olimlar  (misol 
uchun,  odamlar  birligi  va  hamfikrligi  manbalarni)  olomonni  o'rganadilar,  ta'sirlanish,  fikrlarni 
o'xshashligi  va  taqlid  qilish,  «jamoa  tomonlarini»,  «ruhiy  birlik  qonunlarini»  va  boshqalarini 
o'rganadilar,  lekin  shu  bilan  birga  ijtimoiy  qonunlarni  psixologiya  qonunlari  bilan  almashtirib 
yuborilgani  yoki  unga  bo'ysindirilgan,  shaxs  insonlar  jamoasida  yo'q  bo'lib  ketgan,  mustaqil 
harakat qilish va qarorga kelish qobiliyatini yo'qotgan. 
Asta-sekinlik  bilan  shaxsni  o'rganish  zarurligi  tushunib  borildi,  lekin  yakka  o'zini  emas, 
guruhdagi boshqa odamlar bilan birga, odamlarning guruhdagi o'zaro munosabatlari jarayonida 
shaxsning xislatlarini odamning ijtimoiy gumhlar bilan munosabatlari natijasida kelib chiquvchi 
sifatida qarash kerakligi tushunildi. O'sha vaqtning o'zida shaxsni  ijtimoiy  muhitdan tashqarida 
o'rganish mumkin emas deb tanilgan edi. Ammo ijtimoiy muhit tushunchasining o'zi shunchalik 
tor  bo'lganki,  odamlarning  o'zaro  munosabatlari  kichik  guruh  doirasidan  chetga  chiqmas  edi, 
ya'ni  bevosita  «yuzma-yuz»  aloqalar  olib  borilgan  guruhlardagi  o'zaro  inunosabatlardangina 
iborat bo'ldi. 
Jamiyatning  o'zi  esa  ana  shunday  tasavvurlar  qatorida  psixologik  aloqalar  to'plami  sifatida 
tushuntirilgan.  Shunday  qilib,  ijtimoiy  munosabatlar  umuman  psixologiyalashtirildi,  bu 
shaxsning  va  ijtimoiy  muhitning  haqiqiy  munosabatlarini  tushunishga,  shaxsni  ijtimoiy 
munosabatlar mahsuloti sifatida keng ma'noda har tomonlama o'rganishga imkon bermas edi. 

---

121 
 
G'arbda (AQSH, Angliya, Germaniya, Fransiya, Yaponiya) 20- yillarda ijtimoiy psixologiya, 
psixologiya  fanida  yetakchi  yo'nalish  bo'lib  qoladi,  boshlang'ich  guruhlarning  o'z  a'zolariga, 
ulaming faoliyatiga, odamlarning ishlab chiqarish samaradorligiga, mehnat intizomiga ijobiy va 
salbiy  ta'sirni  o'rganish,  va  umuman  zamonaviy  ishlab  chiqarishda  psixologik  omillarni  rolini 
o'rganish xususan norasmiy munosabatlar va boshqalar amaliy ahamiyatga ega edi. Ijtimoiy  — 
psixologik  hodisalarni  o'rganish  ayniqsa  (guruhli  rivojlanish  jarayoni)  ikkinchi  jahon  urushi 
davrida  faollashdi  (bo'limlarning  birlashganligi  va  harbiy  jangovor  qobiliyat)  jangning  jiddiy 
ekstremantal vaziyatlari ta'sir ko'rsatish sharoitlarida guruh ichidagi aloqalarning mustahkamligi 
va  boshqalar.  Guruhlar  psixologiyasini  o'rganish  faqatgina  ilmiy  doirada  bo'lib  qolmay  balki 
ishlab chiqarishda  boshqaruvda  xodimlarni tayyorlashda,  mehnatni  ilmiy tashkil etishda,  ishchi 
guruhlarini,  ilmiy  guruhlarni  boshqaruv  organlarini  tuzishda  keng  qoilanila  boshlandi.  Bizning 
mamlakatimizda  ijtimoiy  psixolo-  giyaning  rivojlanishi  taxminan  o'tgan  asrning  20-yillarning 
boshlarida refleksologiya ijtimoiy hayotni reflekslar to'plami sifatida ko'rsatishga harakat qilgan 
vaqtdan  boshlandi.  Undan  key-in  esa  psixotexnika  deyarli  taqiqlab  qo'yildi,  bu  demak,  har 
qanday  amaliy  psixologik  tadqiqotlar,  shu  jumladan,  ijtimoiy  —  psixologik  tadqiqotlar  ham 
taqiqlandi.  Shunday  qilib  ijtimoiy  —  psixologiya  psixologiya  fanining  mustaqil  amaliy  sohasi 
bo'lib  unga  ko'p  bo'lmagan  vaqtlar  oralig'ida  rivojlanib  kelmoqda.  Bu  fan  haqida  hozirgi 
kungacha  ilmiy  tortishuvlar  tugamagan,  ijtimoiy  psixologiyaning  fan  sifatida  umumiy  qabul 
qilingan tushunchasi ham hozircha yo'q, ammo mutaxassislar tomonidan an'analar so'zsiz uning 
konsepsiyalariga kiradigan muammolar doirasi belgilab olingan. 
Shuning uchun talaba adabiyotni mustaqil o'rganishda bir savolga turlicha, ba'zan bir-biriga 
qarama-qarshi  nuqtayi  nazarlaiga  duch  kelishi  mumkin,  chunki  fan  rivojlanish  holatida,  ammo 
ijtimoiy  psixologiyani  o'rganishni  boshlayotganlar  uchun  bu  holat  qiynchiliklar  tug'dirishi 
mumkin, ularni o'qitish metodikasida hisobga olish kerak. 
O'qituvchi talabaga nima maslahat berishi mumkin?