O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon Davlat universiteti

Abu Nasr Forobiy

Abu Nasr Forobiy Sirdaryo bo‘yidagi O‘tror (Forob) shaxrida tug‘ulgan. U yoshlik davrlarida Buxoro, Shosh, Bog‘dod shaxarlarida uzoq yillar ilm oladi. Bu yerlarda u turli tillarin xam o‘rganadi. Yunon faylasuflarining asarlarini mutolaa qilish, o‘z davrining mashxur olimlari bilan muloqatlar qilish bo‘lgusi qomusiy olimning shakllanishiga katta ta’sir etgan. Oqibatda Forobiy o‘z davrining birinchi faylasufi. qomusiy olimi, musiqachisi, shoiri bo‘lib tanilgan. U «Falsafadan oldin nimani bilish kerak», «Substansiya xaqida», «Logikaga kirish» kabi 160dan ortiq risolalar yaratgan.

Forobiy qadimgi dunyoning mashxur olimi Arastuning asarlarini o‘rganib,unga sharxlar yozish, targ‘ib qilish, riyozat, tibbiyot. alkimyo, falakkiyot kabi tabiiy fanlar bilan xam jiddiy shug‘ullangan.Forobiy olamni yer, suv, olov va havo kabi to‘rt unsurdan iborat ekanligini ko‘rsatadi. Mavjudotning eng buyuk va yetuk mahsuli insondir deydi. Forobiyning pedagogik qarashlari birqancha asarlarida bayon etilgan. U ta’lim masalalariga, xususan, o‘qitishning ta’moyillari va metodlariga aloxida e’tibor qaratgan. U bilish jarayoni avval sezgilardan boshlanishi shu sababli ham ta’limda doimo ko‘rgazmalilikka e’tbor berish zarurligini takidlaydi. Forobiy ta’limda o‘quvchilarning sezgi organlariga ta’sir etuvchi tabiatdagi narsa va xodisalardan foydalanish orqali dastlabki idrokni xosil qilish, so‘ngra xosil bo‘lgan bu bilimlar orasidagi o‘zaro boglikliklarni mantiqiy tafakkur qilish bilan o‘rganish kerakligini ko‘rsatadi. Forobiyning yuqoridagi fikrlari xozirgi zamon ta’limidagi eng muhim tamoyillaridan bo‘lmish – ko‘rgazmalilikni taklif etishidir. U o‘quvchiga tabiat xaqida bilimlar o‘rgatishda mumkin qadar ko‘proq ko‘rgazma qurollardan, tabiiy ob’yektlardan foydalanishni, so‘ngra bu ob’yektlar xususiyatlarini mantiqiy fikrlash orqali yanada yaxshi idrok etish maqsadga muvofiq ekanligini ko‘rsatadi

U o‘zining «Musiqa haqida katta kitob» nomli asarida ta’lim tamoyillari haqidagi fikrlarini yanada rivojlantirib, harqanday fan nazariy so‘ng amaliy vazifalarni takidlab, nazariy fan inson ongini rivojlantirib turli masalalarni hal etishga foydevor bo‘lishini, amaliy fan insonlar hayotining yanada yaxshilanishiga hizmat etishini ko‘rsatadi

Forobiy tabiatni o‘rganishda qo‘llaniladigan metodlarga ham katta ahamiyat bergan. Olim ta’limda ko‘rgazmalikka katta ahamiyat berganligi tufayli ta’limda o‘quvchilarning sezgilariga asoslangan uslublardan keng foydalanish zarurligini takidlaydi. Shu boisdan u «Tajriba – ko‘rsatmalilik» uslubidan ko‘proq foydalanish zarurligi haqida yozadi. U ushbu uslubdan foydalanilganda o‘quvchi tabiatni o‘rganishda besh xil sezish a’zolariga tayanish bilimlarin puhta o‘zlashtirishga sabab bo‘lishligini ko‘rsatadi.Forobiyning ta’kidlashicha kuzatish va tajribalar vositasida hosil qilingan bilimlar insonni ruhan barkamol qilib, takomillashib borishiga sabab bo‘ladi.

Forobiyning tabiat va uni o‘qitishga bo‘lgan yuqoridagi fikrlari hozirgi zamonimizda ham o‘z qimmatani yo‘qotgan emas. Zero, hozirgi zamon tabiatshunoslik va biologiya ta’limida nazariyaning amaliyotga boglab o‘rganish, kuzatish va tajribalardan mumkin qadar ko‘proq foydalanish eng muhim vazifalardan biri bo‘lib qolmoqda.