O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

Mavzu: Jismoniy mashqlarni fiziologik turlash va tavsiflash 
REJA: 
1.  Jismoniy mashqlarning hozirgi vaqtdagi turlanishi.
 
2.  Sport pozalari va statik yuklamalarga fiziologik tavsifnoma
 
3.  Standart tsiklik va atsiklik harakatlarga
 fiziologik tavsifnoma 
4.  Nostandart harakatlarga fiziologik tavsifnoma 
 
 Jismoniy mashq deb, ma’lum maqsadni amalga oshirish  uchun yo’naltirilgan 
harakatlar  to’plamiga  aytiladi.  Ular  yordamida  jismoniy  tarbiyaning  ta’limiy, 
tarbiyaviy va  sog’lomlashtiruvchi maqsadlari amalga oshadi. 
Jismoniy mashqlar juda ko’p va xilma-xil bo’lganligi uchun ularni turlashda 
qandaydir  bitta  o’lchovdan  foydalanish  mumkin  emas.  Jismoniy  mashqlarni 
fiziologik turlashda ham ularni turli o’lchovlaridan foydalaniladi. 
Bu o’lchovlar  ichida asosiylari quyidagilar: 
Energetik  -  bunda  mashqni  bajarishda  ustivor  energiya  manbai  (aerob, 
anaerob) va qancha energiya sarflanayotganligiga qarab turlanadi (nisbiy 1s qancha 
kkal, ishni to’la bajarish uchun sarflanayotgan umumiy energiya miqdori). 
 Biomexanik -  mashqlar bir birlaridan harakatlarning tarkibiga ko’ra tsiklik, 
atsiklik va aralash bo’ladi.  
Etakchi jismoniy sifat - kuch, tezlik, tezlik-kuch, chidamlilik, koordinatsion 
yoki murakkab-texnik mashqlar farqlanadi. 
Yuqoridagilardan tashqari, jismoniy mashqlarni boshqa sifatlariga ko’ra ham  
turlashlar amalga oshirilgan. 
Energetik  o’lchovga  ko’ra  turlanganda  sport  mashqlarini  bajarishda  qaysi 
energiya manbai ko’proq ishtirok etishiga ko’ra: 
1)  anaerob alaktat – fosfogen tizim energiyasi hisobiga mashq bajariladi; 
2)  anaerob  laktat  –  glyukozani  sut  kislotasigacha  parchalanishidan  hosil 
bo’lgan energiya hisobiga mashq bajariladi; 
3)  aerob  –  uglevod  va  yog’larni  kislorod  ishtirokida  oksidlanishidan  hosil 
bo’lgan energiya hisobiga mashq bajariladi. 
Ishni davomligiga ko’ra, anaerob va aerob energiya manbalarining ishtirokini 
nisbati  5-jadvalda keltirilgan: 
                                                                                                       jadval 5 
Energiya hosil 
qilish yo’li 
Ishning davomliligi 
10 s  1 min  2 min 
4 min 
10 min  30 min 
1 soat 
2 soat 
Anaerob 
85 
70 
50 
30 
10 
5 
2 
1 
Aerob  
15 
30 
50 
70 
90 
95 
98 
99 
 
Energiya  sarfi  darajasiga  ko’ra,  mashqlarni  turlaganda  umumiy  va  nisbiy 
energiya  sarfi  farqlanadi.  Masofaning  uzunligi  ortgan  sari  mashqni  bajarish  uchun 
sarflanayotgan  energiyaning  umumiy  miqdori  ortadi,  nisbiy    energiya  sarfi  esa 
kamayadi.