O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

 
Sog’lomlashtiruvchi jismoniy tarbiyaning asosiy shakllari va ularni 
organizmning fuktsional holatiga ta’siri 
Jismoniy tarbiyaning asosiy vositalariga jismoniy mashqlar, tabiiy va gigienik 
omillar  kiradi.  Jismoniy  mashqlar  harakatlardan  iborat  bo’lib,  ular  yordamida 

---

jismoniy  tarbiya  maqsadlari  amalga  oshadi.  Eng  asosiy  maqsad  aholini  mehnat 
qobiliyatchanligini oshirish va sog’lomlashtirish hisoblanadi. 
Odamlarni  salomatligini  saqlash  va  orttirish  uchun  sog’lomlashtiruvchi 
jismoniy  tarbiyaning  turli  shakllaridan  foydalaniladi.  Ular  yordamida  ta’limiy,  
tanishtiruvchi (turizm), qayta tiklovchi (davolovchi gimnastika), ko’ngil ochuvchi 
(o’yinlar),  ishlab  chiqarish  (ishlab  chiqarish  gimnastikasi)  va  boshqa  maqsadlar 
amalga oshiriladi. 
Jismoniy mashqlarni gimnastika, o’yinlar,turizm va sport shakllari farqlanadi. 
Gimnastikani har xil turlari sog’lomlashtiruvchi samara ko’rsatadi. 
Asosiy  gimnastika  odamni  turli  xil  harakat  faoliyatiga  umumiy  jismoniy 
tayyorlaydi.  Gigienik  gimnastika,  xususan,  ertalabki  gimnastika  mashqlari 
organizmni  faolligini  orttiradi.  Ertalabki  jismoniy  tarbiya  uyqudan  keyin  miyani 
faollashtiradi,  ishlayotgan  muskullardan  kelayotgan  afferent  impulьslar  markaziy 
nerv tizimining tonusini orttiradi; sensor tizim faolligini kuchaytiradi; yurak muskuli 
ishini faollashtiradi; nafas harakatlarini chuqurlashtiradi; to’qimalardagi shishlarni 
ketkazadi, limfa aylanishini kuchaytiradi. Ertalabki jismoniy tarbiyadan keyingi suv 
muolajalari teri retseptorlariga ta’sir qilib, organizmni chiniqtiradi. Ishlab chiqarish 
gimnastikasi aqliy va jismoniy ishning samaradorligini orttiradi, ish vaqtidagi qisqa 
muddatli  jismoniy  tarbiya  faol  dam  olishni  eng  yaxshi  vositasi  hisoblanadi. 
Kasallikdan tuzalishda davolovchi gimnastikaning ahamiyati juda katta.   
O’yinlar  odamni  jismoniy  faolligini  kuchaytiradi,  kuzatuvchanligini 
rivojlantiradi,  miyaning  ijodkorligini  va  vaqt  ziqligi  vaqtida  axborotlarni  qayta 
ishlash qobiliyatini orttiradi. Maktabgacha yoshdagi va maktab yoshidagi bolalarni 
jismoniy  sifatlari  va  malakalarini  rivojlantirishda  o’xshatish  o’yinlarini  ahamiyati 
katta. Katta yoshdagi aholi orasida turli xil xalq o’yinlari orqali ularni bo’sh vaqtlari 
to’ldiriladi va psixoemotsional holati yaxshilanadi.   
Turizm tabiat sharoitida turli xil harakat faoliyati. Uni aholining salomatligiga 
ta’siri  katta,  ishlab  chiqarishda  va  oilada  yuzaga  keladigan  ruxiy  zo’riqishlarni 
yo’qotadi,  ta’lim  va  tarbiyaviy  ahamiyati  juda  kuchli.  Turizmni  har  xil  shakllari 
yordamida odamni salomatligi mustahkamlanadi, kayfiyati ko’tariladi, joyni fazoviy 
mo’ljallash  qobiliyati  rivojlanadi,  turli  xil  vaziyat  va  ob  -  xavo  sharoitlariga 
adaptatsiyalanishi osonlashadi. Yangi harakat malakalarining shakllanishida, aqliy 
qobiliyatning  rivojlanishida,  atrof-muhit  xaqidagi  bilimlarni  ortishida  sayr  qilish, 
ekskursiya va turistik yurishlarni  ahamiyati katta. 
Sport  musobaqa faoliyati bilan bog’liq, organizmni muntazam yuqori sport 
natijalariga  erishish  uchun  tayyorlashni  talab  qiladi.  Ommaviy  sport  bilan 
shug’ullanish  sog’lomlashtiruvchi  samarani  nazarda  tutadi.  Bunday  natijani  olish 
uchun chiniqish mashg’ulotlari va jismoniy yuklamalar odam imkoniyatlariga mos 
bo’lishini ta’minlash zarur. Respublikamiz mustaqillikka erishgandan keyin milliy 
sport o’yinlaridan sog’lomlashtiruvchi vosita sifatida foydalanilmoqda.