|
Auktsionlar - bu maxsus xususiyatlarga ega tovarlarni sotish uchun ma`lum joylarda tashkil etilgan maxsus kim oshdi savdo uylari. Auktsion tovarlarning nisbatan cheklangan ro`yxati bo`yicha ommaviy savdo orqali o`tkaziladi. Auksion e`lon qilingan vaqt va muddatda o`tkaziladi. Bunda bozorga kiradigan tovarlar mavsumi va hajmi hisobga olinadi. Auksionda tovarlarning namunalari ro`yxatda ko`rsatilgan tartibda sotuvga qo`yiladi va xaridorlar orasida eng yuqori narxni taklif qilgan shaxs tovarlarni sotib oladi.
Badiiy asarlar, noyob buyumlar va kollektsiyalar ham kim oshdi savdosida sotilishi mumkin. Savdo yarmarkalari ma`lum vaqt oralig`ida bo`lib, u erda mollar ommaviy ravishda sotib olinadi va sotiladi. Tovarlarni sotish egasi va savdo kompaniyasi o`rtasida amalga oshiriladi, bu erda iste`molchi bevosita ishtirok etmaydi.
Savdo uylari - bu savdo muassasalarining maxsus turi. Bu ixtisoslashgan yoki universal bo`lishi mumkin. Ixtisoslashgan savdo uyi ma`lum tovarlarni (kiyim-kechak, poyabzal, matolar va boshqalarni) va universal savdo uyi turli xil tovarlarni savdosi bilan shug`ullanadi. Savdo uylari tarkibida savdo kompaniyalari muhim rol o`ynaydi. Ular tijorat va ixtisoslashgan savdo kompaniyalari. Firmalar mustaqil yoki yirik sanoat korporatsiyalari sifatida ishlaydi va ulgurji va chakana savdoga bo`linadi. Ba`zi kompaniyalar ikkala turdagi savdo bilan shug`ullanadilar.
Ulgurji savdo korxonalari mollarini mollariga sotib olib, keyin iste`molchilarga sotadilar. Chakana savdo kompaniyalari turli shakllarda, shu jumladan mustaqil do`konlar, ixtisoslashtirilgan do`kon va supermarketlarni o`z ichiga oladi.
Supermarket - bu xaridorning o`z-o`ziga xizmat qilishiga asoslangan keng ko`lamli chakana biznes. U deyarli barcha turdagi tovarlar, shu jumladan, import qilinadigan tovarlar bilan savdo qiladi. Supermarket xaridorlarga bepul maslahatlar beradi, xaridorning uyiga buyurtma asosida tovarlarni etkazib beradi, ularga madaniy-maishiy xizmatlar ko`rsatadi.
Ko`p tarmoqli tashqi savdo firmalarini savdo uylari ham deyishadi. Ular eksport-import va boshqa savdo aloqalarini o`z nomidan va ko`pincha o`z mablag`lari hisobidan amalga oshiradilar. Tashqi savdo uylari, shuningdek, savdo korxonalarini sotib olish, mebel va jihozlarni ijaraga berish, kredit berish, sug`urta va moliyaviy va ishlab chiqarish xizmatlari bilan shug`ullanadi.
Infratuzilmada moliya-kredit munosabatlariga xizmat ko`rsatuvchi muassasalar alohida o`rin tutadi. Ular moliya bozorini, unga asos bo`lgan kapital bozorini shakllantiradi va protsedura qoidalarini o`rnatadi. Ko`pgina moliya institutlari o`ziga xos xususiyatlarga ega bo`lishiga qaramay, ularning barchasi umumiy belgiga ega. Ular o`z majburiyatlarini bildiradilar, ya`ni ortiqcha mablag`lari bo`lgan tashkilotlardan pul qarz olishadi va o`z nomidan mablag` etishmayotgan sub`ektlarga qarz berishadi.
Banklar, sug`urta kompaniyalari, soliq va bojxona idoralari kabi bozor infratuzilmasi institutlari moliya-kredit munosabatlarida alohida o`rin tutadi. Bozor mexanizmi – bu resurslarni shakllantirish va taqsimlash mexanizmi, sotuvchilar va xaridorlarning narxlar sifatini ishlab chiqarish hajmi hamda uning tuzilmasini belgilash bo`yicha o`zaro harakatlari, hamkorliklari mexanizmidir. Bozor mexanizmi murakkab tizim bo`lib, u subyektlardan (sotuvchilar, xaridorlar vositachilar, davlat va mahalliy hokimiyat organlari huquqni himoya qilish idoralari); obyektlar (tovarlar va resurs bozorining turli xillari, kapitalning qimmatbaho qog`ozlar, bilimlar, texnologiyalar, yer, uy-joylar bozori)dan subyektlar o`rtasidagi aloqalar (korporatsiya, raqobat)dan, narx mexanizmi, narxlarni shakllantirish mexanizmi va iqtisodiy resurslarni taqsimlash)dan, iste`molchilar, ishlab chiqaruvchilar, davlat qabul qilayotgan qarorlar haqidagi axborotdan, kelishilgan qarorlarni qabul qilish vositalari (muzokaralar, kontraktlar, sotsiologik tadqiqotlar)dan iborat bo`ladi.Bozor mexanizmining masalasi, o`zi sotuvchilar (ishlab chiqaruvchilar) va xaridorlar (iste`molchilar) o`rtasidagi munosabatlardir. Aynan ular tovarlarning savdo-xarid jarayonini amalga oshiradilar. Bunda ular bu ishni bevosita bir-birlari bilan o`tkazishlari yoki bilvosita, uchinchi shaxslar (vositachilar) orqali amalga oshirishlari mumkin. Bu halqacha ishlab chiqaruvchidan to pirovard xaridorgacha qancha uzaytirilishidan qat`i nazar, u bozor mexanizmining o`zini bekor qiladi.
Ishlab chiqaruvchi va iste`molchi shartnoma qabul qiladi va shartlarini aytadi. Ular vositachilar bilan savdo-xarid bo`yicha oldindan kelishib olib, tegishli shartnoma, kontrakt tuzib olishlari ham mumkin. Shartnoma bo`yicha sotuvchi kelishilgan tovarni belgilangan muddatda jo`natish, xaridor esa uning uchun oldindan belgilangan narxda haq to`lab sotib olish majburiyatlarini olishadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
