O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

3. Qisman sovuqqa chidamli o’simliklar – ularga qoraqayin, qrim qarag’ayi, virgin archasi,jiyda, grek yong’oq va boshqalarni kiritish mumkin.
4. Sovuqqa o’rtacha chidamli – ularga eman turlari, qayrag’och, oddiy arg’uvon, manjuriya yong’og’i, yovvoyi nok, tukli shumtol, qoraterak, baxmal daraxti, o’tkir bargli zarang, qoraqarag’ay va boshqalarni kiritish mumkin.
5. Sovuqqa yaxshi chidamli – ular past xaroratda zararlanmaydilar, -40⁰S- -50⁰S sovuqlarga bemalol chidaydilar. Ularga sibir va daur tilog’ochi, oddiy va sibir qarag’ayi, stlantik sibir qarag’ayi, oddiy archa, tog’ terak, turkiston archasi, oq qayin, kul rang qandag’och, chetan, xushbo’y hidli teraklar kiritiladi.
O’zbekiston florasiga kiruvchi o’simliklar issiq va sovuqqa bo’lgan munosabatiga ko’ra shartli xolda 4 guruhga ajratish mumkin:
1.Juda issiqsevar o’simliklar – bu guruhga xandon pista, chilonjiyda, bodomcha, buxoro bodomi, saksovul, qandim, cherkez, quyonsuyak, turanga, yulg’unni kiritish mumkin. Ushbu o’simliklar qum–sahrolar, dashtlar, tog’oldi issiq va quruq adirlarda o’sadilar.
2.Issiqsevar o’simliklar – to’qay o’simliklaridan baqa terak, qoratol, yulg’un, qayrag’och, terakning ba’zi turlari bo’lib, ular daryo vodiylarida tarqalgan.
3.Sovuqqa o’rtacha chidamli o’simliklar jumlasiga –yovvoyi olma, nok, chetan, tol turlari, shilvi, do’lana, tok, na’matak bo’lib, zirk, ular tog’larning 1000-1200 m balandliklarda o’sadi.
4.Qattiq sovuqlarga chidamli o’simliklar asosan tog’larda tarqalgan – archa turlari, chetan, qayin, Shrenk qoraqarag’ayi, qatrang’i, tog’jumrut shular jumlasidandir.


2. Barcha o’simliklar suvga bo’lganmunosabatiga ko’ra quyidagicha guruhlarga ajratiladi.
1.Gigrofitlar – bu guruhga kiruvchi o’simliklar sernam erlarni tanlaydilar, qurg’oqchilikka chidamsiz bo’ladilar. Bunday o’simliklar namli erlarda o’sishiga moslashgan bo’lib, tuproq namligini kamayishi ularni o’sib rivojlanishini sekinlashtiradi. Bunday sernam joylarda o’sishga moslashgan o’simliklar bargi, poyasi va ildizida xo’jayralar oraliq tizimi va havo bo’shliqlari mavjud bo’lib, ular orqali o’simliklar zarur hollarda kislorod olib turadi. Dorivor igir, Pistiya, exorniya, botqoq sarvi va boshqa botqoq erlarda o’suvchi boshqa daraxt–butalar shular jumlasidandir.



-rasm. Gigrofit daraxtlar (Botqoq sarvisi)


2. Mezofitlar – bu guruhga mansub o’simliklar o’rtacha namlikka ega tuproqlarda o’sishga moslashgan. Ular namga bo’lgan talabiga ko’ra gigrofitlar va kserofitlar oralig’ida turadi. Ko’pchilik o’simliklar va daraxt–butalar aynan mezofitlar guruhiga mansubdir. Mezofit o’simliklar sernam erlarda yaxshi o’sa olmaydi, chunki bunday sharoitlarda tuproq aerastiyasining yomonligidan zararlansalar, qurg’oqchil sharoitlarda nam etishmovchiligidan zararlanadilar. Mezofit o’simliklar transpirastiyani yaxshi tartibli o’tkazish xususiyatlariga egadirlar, shuning uchun ularning ayrim turlarining barglarida tuklar mavjud bo’lib, ular suv bug’lanishini kamaytiradi. Mezofitlarga kalendula,podorojnik, limon o’ti, gazanda o’t va boshqalar kiradi.
3.Kserofitlar – bu guruh o’simliklari asosan quruq iqlimli, nam etishmaydigan arid mintaqalarda o’sishga moslashgan. Kserofit o’simliklar shu sharoitlarga moslashish uchun evolyustion taraqqiyot jarayonida morfologik, anatomik va fiziologik xususiyatlarni vujudga keltirganlar.

1.