O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

GLOSSARIY
Agrotexnika — qishloq xo’jaligi, shu jumladan, doriyor o’simliklami o’stirish jarayonida qo’llaniladigan yemi shudgor qilish, boronalash, o’g’itlash, urug’ tayyorlash, ekish, o’simiiklarni parvarishlash, hosilni yig’ishtirib olish ishlari tizimi yoki dehqonchilik ishlari texnikasi.
Alkaloidlar — o’simliklar (qisman hayvonlar) to’qimalarida tayyor holda uchraydigan asosli (ishqoriy) xossaga va kuchli fiziologik ta’sirga ega bo’lgan, molekulasida azot saqlovchi murakkab organik birikmalar. Ularning atropin, xinin, morfin, kofein kabilari dorivor modda sifatida ishlatiladi.
Areal - muayyan o’simlik turi tarqalgan hudud. Geografik kartada areal chegarasi chiziq, nuqtali yoki kontur chiziq bilan belgilanadi.
Askorbin kislotasi (C vitamini) - singaga qarshi samarali vita­min, rangsiz kristall, suvda eruvchan. Askorbin kislotasi o’simliklar va ko’pchilik hayvonlar tomonidan sintez qilinadi. Manbalari - yangi terilgan mevalar, sabzavotlar va ko’katlar.
Assotsiatsiya - tarkibi bir xil fitotsenozlar yig’indisi, uning nomi dominant (hukmron) o’simlik (daraxt-buta) nomi bilan ataladi.
Balzamlar - efir moylari va ularda erigan moddalar, xushbo’y birikmalar va boshqa moddalardan tarkib topgan tabiiy birikmalar.
Biosintez - tirik organizmlarda biokatalizatorlar — fermentlar ta’sirida sodir bo’ladigan oddiy birikmalardan organik moddalar ho­sil bo’lish jarayoni.
Binar nomenklatura - qo’sh ismlililik, o’simliklami ikki nom bilan atash tartibi. Bunda birinchi nom turkum nomini, ikkinchisi о‘simlikni morfologik belgisi, joy nomi, buyuk botanik olimlar nomlari bo’lishi mumkin. Bu tartib K. Linney tomonidan taklif etilgan.
Briketlar - ma’lum miqdordagi maydalangan dorivor о’simlik mahsulotlaridan presslash yo’li bilan tayyorlangan dori shakli. Uy sharoitlarida damlama va qaynatma tayyorlab ichiladi.
Vegetativ ko^£paytirish - o’simliklami novda, ildiz, ildizpoya, piyozi, tugunagi orqali ko’paytirish va o’z ildiziga ega yosh o’simlik yuzaga keltirish.
Vegetativ organlar - O’simlikni hayotiy funksiyalarini bajaruv- chi novda, barg, ildiz kabi o’sish organlari.
Vegetatsiya davri - o’simlikni qishgi tinim davridan uyg’onishidan toki kuzgi tinim davrigacha o’sish uchun qulay boigan sovuq bo’lmaydigan davr.
Vitaminlar - inson va hayvonlar uchun muhim ahamiyatga ega boigan, turli kimyoviy tuzilishga ega organik birikmalar. Oqsil, yog’ va uglevodlarga nisbatan kam miqdorda talab etiladigan bu birikmalar fermentlar molekulasi tarkibiga kirib, to’qimalardagi moddalar almashinuvida faol ishtirok etadi. Ular ikki sinfga - suvda eriydigan va yog’da eriydigan vitaminlarga ajratiladilar.
Gabitus - о’simlik shox-shabbasini morfologik tashqi tuzilishi, o’simlikning umumiy ko’rinishi.
Galofitlar - cho’1 va sahrolarda, daryo vodiylari va dengiz bo’ylarida sho’rxokyerlarida o’sishgamoslashgan o’simliklar.
Galla - hasharotlaming o’simlik a’zolarini teshib tuxum qo’ygan joylarida hujayra shirasi to’planishidan hosil boigan patologik o’smalar. Oshlovchi moddalarga boy o’simliklarda hosil boigan gallalarda ko’plab tibbiyotda foydalaniladigan tanin mod- dasi to’planadi.
Galen preparatlari - tibbiyotda keng ishlatiladigan dorivor o’simliklardan ajratib olingan turli farmakologik xususiyatga ega dorivor vositalar. Qadimgi rimlik vrach Klavdiy Galen nomi bilan atalgan.
Genotip - o’simlik filogenezini aks ettiruvchi irsiy asos.
Geobotanika - botanikaning o’simlik fitotsenozlarini tuzilishi, tarkibi, rivojlanishi va tarqalishini tuproq, iqlim va boshqa omillarga bogiab o’rganuvchi fan
Gigrofitlar - namsevar о‘simliklar, ya’ni namlik darajasi haddan ziyod yuqori bo’lgan sharoitlarda ham yashay oladigan o’simliklar.
Gipokotil - urug’palla osti-poyaning ildiz bo’g’ini bilan urug’ barg orasidagi pastki qismi.
Gipantiy - gulo’rinni o’sishidan hosil bo’lgan soxta meva.