O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Zirk (Барбарис)- Berberis L.
Zirk turlari Zirkdoshlar - Berberidaceae oilasiga mansub bo’lib, bo’yi 3-4 m gacha yetadigan tikanli buta. Tikanlari oddiy yoki uch bo’lakli. Barglari teskari tuxumsimon, cho’zinchoq yoki ellipsimon, qalin, tekis yoki tishsimon qirrali bo’lib, poyasi va shoxlarida bandi bilan ketma-ket joylashgan.
Sariq rangli gullari oddiy, shoxlangan yoki g’uvaksimon shin- gilga to’plangan. Mevasi — cho’ziq, cho’ziq ellipssimon yoki tes­kari tuxumsimon, qora, binafsha yoki to’q-qizil rangli, nordon, ko’p urug’li, sershira rezavor meva. Zirk turlari Markaziy Osiyo tog’larining o’rta va pastki qismida toshli tog’ qiyaliklarida, soylar yoqasida va archazorlarda o’sadi. Oddiy zirk introduksiya qilingan va madaniy sharoitlarda o’stiriladi. Markaziy Osiyoda 8 ta zirk tur­lari tarqalgan, ularning O’zbekiston florasida 3 turi tarqalgan va xalq tabobatida keng qo’llaniladi.

1. 
   Qoraqand zirk (Барбарис продолговатый) - Berberis oblonga Schneid.
   
2. 
   Qizil zirk (Барбарис цельнокрайный) - Berberis integerrima Bunge.
   
3. 
   Tangasimon zirk (Барбарис монетный) - Berberis nummularia Bunge.
   

Bundan tashqari introduksiya qilingan zirklar ham tib­biyotda ishlatiladi: oddiy zirk (Barbaris obbiknovenniy) - Berberis vulgaris L. mevalari qon bosimini pasaytirish xususiyatiga ega.
Xalq tabobatida zirk turlarining ildizi, bargi va mevasi ishlati­ladi. Ular tarkibida 0,04-0,9% alkaloidlar, vitamin C, karotin, qand­lar, organik kislotalar, bo’yoq va boshqa moddalar bor. Alkaloidlar summasidan berberin, oblongin, palmatin va boshqa alkaloidlar ajratib olingan. Alkaloidlar summasi va berberin xlorid qon ivishini oshiradi, qon bosimini pasaytiradi va o’t haydash ta’siriga ega.
Shuning uchun tibbiyotda berberin sulfat xronik gepatit, gepa toxoletsistit, xoletsistit va boshqa jigar kasalliklarida hamda o’t pu­fagi kasalliklarida o’t haydovchi dori sifatida qo’llaniladi. Zirk ildizi damlamasi xalq orasida yurak-tomir va me’da kasalliklarini, nevrasteniyani, bod va isitmani davolashda qo’llaniladi.
Bargi va novdalari qaynatmasi bilan bosh og’rig’i, burundan qon oqishi davolanadi. Meva damlamasidan yurak ishini yaxshilovchi, isitmani va qon bosimini pasaytiruvchi, chanqoq qoldiruvchi vosita sifatida hamda nevrasteniya va ich ketishni davolashda foydalani­ladi.