O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti filologiya fakulteti


Спорт терминларининг алломорфлик хусусияти тахлили



Download 6,27 Mb.
bet22/90
Sana23.04.2022
Hajmi6,27 Mb.
#576988
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   90
Bog'liq
2022 o\'tsq tekshirilgani

Спорт терминларининг алломорфлик хусусияти тахлили

УСУЛ



Номи

Инглиз

узбек

умумий



%



%



%

1

^искартириш усули- clipping

14

1

0

0

14

1

2

Бекформация усули - back-formation

7

0.5

0

0

7

0.5

3

Инфиксация – infixes

3

0.2

0

0

3

0.2




Диссертациянинг «Инглиз тили фразеологик бирликларининг термин сифатида хосланиши» деб номланган учинчи бобида инглиз тилида спортга оид фразеологик бирликларнинг узбек тилида термин сифатида хосланиши чоFиштирма аспектда тахлил хилинган.


Тилшуносликда нутхнинг таъсирчанлиги ва образлилигини юзага келтирувчи шундай турFун, бархарор суз бирикмалари мавжудки, уларнинг пайдо булиши кишиларнинг объектив борлихдаги нарса-ходисаларга нисбатан харашлари, муносабатлари билан мустахкам боFлих. Жамият аъзолари нарса- ходисаларга нисбатан уз харашлари, муносабатларини хаяжонли, образли ва таъсирчан тарзда ифода этиш махсадида турли хил мухоясага асосланган лисоний воситалардан фойдаланишади. Шу маънода, тасвирланаётган шахс, нарса, вохеа ва ходиса, олам манзараси купинча тингловчига яхши таниш булган образлар ёхуд ухшатишлар орхали талхин хилинади. Фразеологик бирликлар ва стилистик воситалар нутхнинг таъсирчанлигини оширувчи ана шундай воситалардан эканлиги бизга маълум.
Спорт сохасига оид фразеологик бирликларнинг фаол хулланиши Буюк Британия, АКШ, Австралия ва бошха инглиззабон мамлакатларда кенг тархалган. Бунинг асосий сабабларини спорт мусобахаларининг дунё халхлари уртасида оммабоплиги хамда Англиянинг уз тасарруфида булган мустамлака давлатларга ижтимоий-сиёсий таъсири билан изохлаш мумкин. Шу маънода баъзи бир спорт турлари (футбол, крикет, регби, баскетбол, бейсбол, хоккей, гольф, бокс, американца футбол)нинг келиб чикиттти, пайдо булиши ушбу давлатлар билан боFлик.
Тадкикотда замонавий инглиз тилидаги кайд этиб утилган спорт турлари билан боFлик фразеологик бирликлар куйидагича таснифланиб урганилди:

  1. Спорт турининг келиб чикиш этимологиясини бевосита ифодаловчи спорт сохасига оид фразеологик бирликлар. Масалан: Shoot the ball into ones own goal - уз-узига гол урмоц (футболда); get to first base - илк муваффаццият (бейсболда).

  2. Спорт турининг келиб чикиш этимологиясини билвосита ифодаловчи фразеологик бирликлар. Масалан: Also ran - омадсиз (толеи паст), спорт мусобацаларида омади келмаган иштирокчи, муваффациятсиз спортчи. Мисол: I’m afraid he’ll always be one of life’s also rans. Афсуски, унинг уеч цачон иши юришмайди (омади чопмайди).

  3. Ярим спорт сохасига оид фразеологик бирликлар. Бу турдаги фразеологик бирликлар кишида спорт турларининг келиб чикиши, этимологияси хакида хеч кандай тасаввур уЙFOтмайди. Уларнинг аксар кисмини нафакат спорт сохасига оид суз бирикмалари, балки ижтимоий, харбий, денгиз флоти ва бошка сохаларга тааллукли бирикмали лексемалар ташкил килади. Масалан: head to head - астойдил, матонат билан курашмок (The governor and the senator went head to head in a spontaneous debate - Губернатор ва сенатор режалаштирилмаган мунозара (дебат)да матонат билан кураш олиб борди).

Тадкикотнинг ушбу бобида бир тилдан бошка тилга утган фразеологик бирликларнинг термин ёки неологизм булиши далилланди (6-жадвал). Лингвистик жихатдан улар фонетик, морфологик ва семантик-структур хусусиятларини саклаб колади. Бундай бирликлар, асосан, спорт журналистикасида, айникса, шархловчилар томонидан кенг кулланилади. Масалан: Х,исоб учу-уч куринишига келди ва Барселона муулислари уцун адреналин тайм бошланди (Х,.Турдалиев шархи).


TERMINLARNING YASALISHI VA QО‘LLANILISHI
Ma’lumki, XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr boshlarida o‘zbek tiliga rus tilidan va rus tili orqali Yevropa tillaridan so‘z va terminlar kirib kela boshladi. O‘zbek tili leksikasidagi bunday o‘zgarish O‘rta Osiyoning chor Rossiyasiga qo‘shib olinishi natijasida mamlakat hayotida yuz bergan siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar bilan bog‘liq edi.
Asrlar mobaynida arab, fors,tojik tillari o‘zbek tili leksikasining boyishida o‘z o‘rnini egallab kelgan bo‘lsa, qayd etilgan davrdan boshlab bu rolni rus tili o‘ynay boshladi. Rus tilining o‘zbek tili leksikasi taraqqiyotiga ta’siri bu tildan faqat so‘zlar olishdangina iborat bo‘lmay, lug‘at boyligining oshishiga, so‘z yasashning ayrim jihatlariga va semantik tizimning kengayishiga ham ta’sir ko‘rsatdi.
Ma’lumki, tilda so‘zlarning ma’nolari har xil usullar bilan ko‘chishi mumkin. Chunonchi, so‘z semantikasidagi o‘zgarish, asosan, metafora, metonimiya, sinekdoxa, vazifadoshlik kabi semantik transformatsiya asosida ro‘y beradi.
Tilshunoslarning yakdillik bilan bildirgan fikrlariga qaraganda, semantik usul bilan termin hosil qilishda asosiy rolni metafora o‘ynaydi. Chunki umumadabiy yoki jonli tildagi so‘zlarning biror xususiyatini, masalan, shaklan o‘xshashligini, rang-tusidagi bir xillikni asos qilib olish yo‘li bilan yangi-yangi terminlar vujudga keladi.

Download 6,27 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   90




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish