131
Oqibatlari
. Bemorlarni shifoxonadan chiqarish va dispanserizatsiyasi gepatit
B kabi bo‗ladi. Umuman o‗tkir HCV infeksiya 85-90% hollarda surunkali tus
oladi, 10-15% hollarda tuzalish bilan yakunlanadi.
HBV va HDV infeksiyalarini oldini olishni asosini HBV ga qarshi
vaksinatsiya belgilaydi. HCV ga qarshi vaksina xanuz yaratilgani yo‗q.
O‗zbekiston Respublikasi xududida 2002 yildan boshlab 0-2-6 oy sxemasi
bo‗yicha HBV infeksiyaga qarshi vaksinatsiya o‗tkazilmoqda. Dastavval Belgiyani
«Endjeriks B» vaksinasi ishlatilgan bo‗lsa, keyingi yillarda Janubiy Koreyani
«Euvaks B» geppo-injener vaksinasi ishlatilmoqda.
Tajriba bu vaksinalarni
xavfsizligi va samaradorligini ko‗rsatdi. O‗zbekiston xududida 5 yoshgacha
bo‗lgan bolalarda gepatit B keskin kamaydi. HCV ga qarshi vaksina yo‗qligi, uni
oldini olish uchun umumiy profilaktik choralar ko‗rilishini taqozo etadi.
Sxema 3. Gepatit C klinik natijalari
SARIQLIK SINDROMI TASHXISI
132
Sariqlik (icterus) belgisi bu terini, ko‗zning oqini va shilliq pardalarni sariq
rangga bo‗yalishidir. Buning sababi bo‗lib, qondagi bilirubin moddasining
ko‗payishi natijasida inson organlarida, to‗qimalarida bilirubin moddasining singib
qolishi xisoblanadi. Sariqlik belgisi, asosan jigar va o‗t yo‗li
kasalliklarida, qizil
qon tanachalarining ishlab chiqish va ularning qonda yashash jarayonida sodir
bo‗ladigan holatlarda paydo bo‗ladi. Olimlarning taklifi bilan kasallik jarayonining
sababi va kechishiga qarab sariqlik sindromi uchga bo‗linadi.
1.
Jigar faoliyatiga bog‗liq bo‗lmagan yoki jigar ustki sariqligi. Bunda
birlamchi bo‗lib, qizil qon tanachalarining o‗ta tezlikda parchalanishi sababli
paydo bo‗ladi.
2.
«Jigar faoliyati bilan bog‗lik» bo‗lgan sariqlik. Bunda jigar
to‗qimalarining faoliyatini buzilishi (zararlanishi) o‗t yo‗li
mayda tomirlarining
ishi buzilganligi natijasida sariqlik belgisi paydo bo‗ladi. Bu holatda bilirubin
moddasini qonda ko‗payishiga sabab
,
uni metabolizmi yo‗lidagi ayrim to‗siqlari va
jigar hujayralarida bilirubin almashinuvi buziladi.
3.
Jigar osti sariqligi. Bunda kasallik jigardan tashqaridagi o‗t
yo‗llarida bo‗ladi. Qondagi bilirubinning ko‗payishiga sabab jigardan tashqari o‗t
yo‗llarida o‗t xarakatini qiyinlashuvi yoki uning butunlay to‗sib qo‗yishi sabab
bo‗ladi.
Teridagi sariqlik belgisi, teri to‗q sariq rangda bo‗lsa (icterusflanis), ko‗kimtir
sariq (verdenicterus), teridagi sariqlik qizg‗ish tuslansa (rubinicterus) deb ataladi.
Eng avvalo sariqlik belgisi ko‗zning oqida, til ostida va tanglay shilliq pardalarida
paydo bo‗ladi. Bilirubinning qondagi miqdori ma‘lum bir me‘yorda bo‗lganda
ham, sariqlik belgisi aniq yoki noaniqroq ko‗rinishda bo‗lishi mumkin. Masalan,
ozg‗in, ya‘ni teri osti yog‗ to‗qimasi kam odamlarda terisini sariqligi to‗qroq
ko‗rinadi, aksincha semiz odamlarda teri ostidagi yog‗ qatlami ko‗p bo‗lgani
uchun bilirubinni yog‗ o‗ziga ko‗proq bog‗lash xususiyatiga ega bo‗lganligi
sababli, bunday odamlarda teridagi sariqlik belgisi kamroq yuzaga chiqadi.
Kamqonlikda ham teridagi sariqlik bilinar-bilinmas ko‗rinadi. Shuningdek yangi
133
tug‗ilgan chaqaloklarda ham qonda bilirubin kamayganligiga qaramay, teridagi
sariqlik kam bo‗ladi, chunki chaqaloqlarning to‗qimalarida
bilirubin bilan
bog‗lanish xususiyati yaxshi rivojlanmagan bo‗ladi. Teridagi sariqlik belgisi faqat
qondagi bilirubinni ko‗payishi bilangina bog‗liq bo‗lmasdan, balki ba‘zi bir xil
moddalar odam organizmida ko‗paysa ham terida sarg‗ayish alomati paydo
bo‗ladi. Chunonchi, karotin moddasi ko‗payganda, akrixin dori sifatida
qo‗llanganda, tripoflavin moddasi qonda ko‗payishi natijasida va boshqa holatlarda
ham sariqlik belgisi bo‗lishi mumkin. Lekin bunday holatlarda ko‗zning oq pardasi
kamdan - kam sarg‗ayadi va qondagi bilirubin moddasining miqdori ko‗paymaydi.
Demak, sariqlik belgisining sababini aniqlashda, bilirubin
moddasini organizmda
paydo bo‗lishi va uning almashuvi yo‗llarini yaxshi bilish zarur, chunki sariqlik
belgisi ko‗pincha bilirubin moddasining almashinuvidagi o‗zgarishlar natijasi
sifatida klinikada namoyon bo‗ladi. Shuning uchun sog‗lom odamlarda bilirubin
moddasining almashinuvi jarayonini bilish maqsadga muvofiqdir.
Jigar odam tana massasini 2-3 % ni tashkil qiladi. Mohiyat jixatidan
organizmning bioximik laboratoriyasidir. Jigar hujayralari
- gepatotsitlar barcha
jigar hujayra elementlarining 60% ni tashkil qiladi. Xar bir jigar hujayralarida 400
gacha mitoxondriyalar bo‗lib, uning ba‘zi segmentlarida modda almashinuvining
maxsus reaksiyalari o‗tadi. Jigar to‗qimasida juda ko‗p oqsil -fermentlar bordir. Bu
oqsil fermentlar jigar mikrosomalarida sintez bo‗ladi, ular 50% yaqin RNK dan
tuzilgan. Jigar hujayralaridagi mitoxondriyalar oksidlovchi va gidroksidlovchi
fermentlarga boydir. Ularga Krebs siklidagi yog‗ kislotalarini parchalashga
qatnashadigan fermentlar, hamda fosforlik oksidlanishda
ishtirok etadigan
fermentlar kiradi. Jigardagi fermentlar quyidagilardir: lipaza, amilaza, fosforilaza,
izofosforilaza, proteaza, xolesteraza, letsitinaza, fosfataza, erginaza,
katalaza,
sitoxromoksidaza,
yog‗
kislotalari
degidragenazalari,
aminokislotalar
degidrogenazalari, dekarbaksilaza, aminotransferaza, glyutaminaza, gistidaza,
disulfuraza. Jigarda faqatgina albuminlar sintez bo‗lmasdan, qondagi ba‘zi
globulinlar, fibrinogen, protrombin ham sintez bo‗ladi,
oxirgilari qon ivishida
ishtirok etadigan oqsillardir. Jigar funksiyasi ko‗p qirralik bo‗lib, oqsil, mochevina,
134
glikogen, lipid, pigment hosil qilish va antitoksik funksiyalari kiradi. Jigar
organizmda vitaminlarning asosiy deposi xisoblanadi, xolesterolni sintez qiladi,
undan esa lipidlarni hazm qilish va so‗rilish uchun zarur o‗t kislotalari hosil
bo‗ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
