O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

 
 
BOTULIZM (BOTULISMUS) 
 
Botulizm — ovqat toksikoinfeksiyalari ichida og‗ir kechadigan o‗tkir toksik-
infeksion kasallik hisoblanib, Botulizm tayoqchasining zahari tushib qolgan 
konserva ovqat mahsulotlarini istemol qilish natijasida kelib chiqadigan, 
organizmni nerv tizimida qaytuvchi yarim parez va paralich bilan ta‘riflanadigan 
kasallik. Botulus— lotincha so‗z bo‗lib, kolbasa degan ma‘noni beradi. Bu kasallik 
haqidagi ma‘lumotni 18 - asr ohirlarida (1896 y.) E.Van-Ermengem keltirgan. 
Etiologiyasi.
Kasallik qo‗zg‗atuvchisi Clostridium botulinum. 
U spora hosil qiluvchi mikroblar turiga kiradi. Botulizm tayoqchalarini 
vegetativ shakllari kuchli zahar — botulotoksin hosil qiladi. Shu ekzotoksinning 
antigen tuzilishiga ko‗ra, botulizm chaqiruvchilari 6 turga bo‗linadi: 
A, B
, C, D, E 
va G serotiplari ma‘lum bo‗lib, bizni respublikamizda A, B, E, kam hollarda C 
turlari uchraydi. Mikrobning bo‗yi 4-8 mk, eni 0,6-0,8 mk. Sirtida 3 tadan 20 
tagacha hivchini bor. Ular vositasida xarakat qiladi. Shu joyda mikrob tanasi biroz 
kengaygan bo‗ladi va mikrobning umumiy ko‗rinishi tennis raketkasini eslatadi. 
Botulizm mikrobi haqiqiy anaerob. Tashqi muhitda spora hosil qiladi. U faqat 
havo yo‗q joyda rivojlanadi. Shu sababdan ham konserva qilingan, dudlangan 
mahsulotlar va kolbasaga tushib qolgan sporalar xavosiz sharoitda o‗sib, vegetativ 
shaklga o‗tadi va toksin ishlab chiqaradi. Bakteriyalarni rivojlanishi uchun tashqi 
muhit temperaturasi ham muhim, havo temperaturasi 15-20ºC yuqori bo‗lganda 
yaxshi rivojlanadi. Botulizm mikrobining toksini juda kuchli xisoblanadi. Toksin 1 
grammning 100 mln. dan bir qismi dengiz cho‗chqasini o‗ldiradi. Ayniqsa, 
mikrobning A va B turlari toksini g‗oyat kuchli. Toksin neyrotoksik — nerv 

---

82 
hujayralarini jarohatlash xususiyatiga ega. Botulizm toksini turli ta‘sirlarga 
chidamli, ammo qaynatilganda parchalanadi. Vegetativ shakli 58ºC gacha 
isitilganda — 3 soatda, 80°C — 30 daqiqadan so‗ng parchalanadi. Toksin kislotali 
muhitda turg‗un, ishqoriy muhitda esa parchalanadi, 18% (namakob) tuzli suv 
toksinga ta‘sir etmaydi. 
Noqulay sharoitda botulizm mikroblari spora hosil qiladi. Sporalar tashqi 
muhitda juda turg‗un, o‗n yillab saqlanadi. Issiq va sovuq xarorat sporalarga ta‘sir 
ko‗rsatmaydi. 100°C da qaynatilganida 6-8 soatdan keyiigina nobud bo‗ladi. 
Botulizm mikrobi tushgan konserva mahsuloti ko‗rinishi, ta‘mi o‗zgarmaydi.