O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

Epidemiologiyasi
. Kasallik qo‗zg‗atuvchisining disseminatsiyasida qon 
so‗ruvchi kanalarni oziqlantiruvchi xayvonlar (quyonlar, afrika tipratikonlari, 
qo‗ylar, sigirlar, echkilar) katta ahamiyat kasb etadi. Virurslar kishi organizmiga 
transmissiv yo‗l, kana so‗lagi, kontakt, o‗zida viruslarni tutgan bemor ajratmalari 
orqali tushadi. 
Atrofdagi kishilar uchun bemorlar kasallikning birinchi kunlari, ayniqsa qon 
ketishi boshlangandan so‗ng juda xavfli xisoblanadi. Qrim gemorragik isitmasi 
kontakt yo‗l bilan yuqqanda, kasallikning kechishi bir muncha og‗irroq bo‗lib, bu 
narsa virusning tirik to‗qimalar orqali yuqqanda patogenlik xususiyatininig ortib 
ketishi bilan bog‗lab tushuntiriladi. Kasallik – bahor va bahor-yoz faslida ko‗proq 
uchraydi, ya‘ni mavsumiylikka ega. Ko‗proq qishloq aholisi kasallanadi. 
Kasallanish yoshga bog‗liq bo‗lmasada, lekin ko‗krak yoshidagi bolalarning 
kasallangan holatlari kuzatilgan. 
Patogenezi. 
Teri orqali organizmga tushgan virus retikuloendotelial 
hujayralarda yig‗ilib, so‗ng qonga o‗tadi va virusemiyaga sabab bo‗ladi. Viruslar 
qon tomirlar endoteliysiga vazotrop ta‘sir etish orqali va gipotalamus markazlarni 
hamda bo‗yrak usti bezi po‗stlog‗ini zararlab, tomirlar parezi rivojlanishiga va 
o‗tkazuvchanlikning oshib ketishiga sabab bo‗ladi. 

---

225 
Klinikasi
. Kasallikning inkubatsion davri 7 - 10 kunni tashkil etadi. Kasallik 
bemorning eti uvishib, qaltirash bilan boshlanadi. Tana xarorati birinchi sutkada 
yuqori darajagacha ko‗tariladi.
Gemorragik toshma toshish oldi davri bir necha soatdan 6 - 8 kungacha 
davom etadi va bu davrda umumiy zaharlanish belgilari paydo bo‗ladi: qattiq bosh 
og‗riydi, bo‗g‗imlar va mushaklarda, butun tanada og‗riq paydo bo‗ladi. Behollik 
va tez charchab qolish hollari kuzatiladi. Ba‘zan bosh aylanishi, og‗izning qurib 
qolishi, chanqash, yengil kataral belgilar paydo bo‗lib, bemor alahlaydi, ba‘zan 
hushidan ketadi, boldir, mushaklarda qattiq og‗riq bezovta qiladi. Isitma 
turg‗unlikka ega bo‗lib, 7—8 kun davom etishi mumkin. Ko‗pgina hollarda «ikki 
to‗lqinli» isitma chizig‗i kuzatilib, 3—5 kun xarorat bir oz pastga tushadi. 
Gemorragik belgilar turli darajada bo‗lib, xarorat tushishi bilan bu belgilar o‗tib 
ketishi mumkin. 
Qrim gemorragik isitmasida toshmalar petexial xarakterda bo‗ladi. Ko‗pincha 
bemorlarda buyrakning zararlanishi kuzatiladi, lekin buyrak sindromi bilan
kechadigan gemorragik isitmadagi kabi buyrak faoliyatini ko‘rsatuvchi funksional 
yetishmovchiligi aniqlanmaydi. 
Periferik 
qonda 
leykopeniya, 
neytropeniya, 
trombotsitopeniya 
kabi 
o‗zgarishlar bo‗lib, EChT ortib ketadi. Bolalarda leykopeniya va trombotsitopeniya 
ertaroq paydo bo‗ladi.
Uzoq davom etish bilan xarakterlanadigan rekonvalessensiya davrida qon va 
siydikdagi o‗zgarishlar asta-sekin me‘yoriga kela boshlaydi.