|
“Besh olamdagi jonzotlar uchun о ‘z tanasining shu tariqa shodligi-
ni, xursandchiligini, oziq-ovqatini, qu rol-yarog‘ini (ko'zda) tutmaydi-
lar, jonlarini, boshlarinifido qilib, hayotini berib, sabr qilib, chidaydilar.
Shu tariqa bo ‘distavlar bu singari (voqealar) bo ‘lishini biladilar, о ‘zlari
tinch, shod bo ‘ladigan sabablar orqali ham eng (qattiq) azoblam i tus-
hunib yetadilar. jon zot bezovtalansa, azoblansa, и tinchlikni, xursand-
chilikni istamaydi. (Ular) o'zlarining tanalarini fid o qilib, boshqalar
(esa bundan) ezgulik, xursandchilik topadigan b o ‘Isa, tanalarini, hayot-
larini ayamaydilar. Shunday qilib, bu taxlitda bo ‘disatvlar о 'zlarining
tinchligini, shodligini tilamaydilar, tanalarini, hayotlarini ayamaydilar,
shu bilan о ‘zidan yuqori turadiganlaming qo ‘rquv, azoblarini, о ‘zidan
quyidagilaming xo ‘rliklarini, yomon niyatli dushmanlarning azob-uqu-
batga solishini (va shunga o'xshash) ko'p (azoblaming) turlariga sabr
qiladilar, bardosh beradilar. Shudir о ‘zlarining tinchligini, xursandchi
ligini istamasdan, tanalarini, jonlarini ayamaslikka ishonib, sabr qilmoq
fazilatiga erishmoq (degani)” (IV 14a).
Zervan, Xo‘rmuzd, ulaming atrofiga yig‘ilgan barcha tangrilar in-
soniyatning xaloskori, muhofaza etuvchisi bo‘lish bilan birga, “oltun
nur”ni - buddaviylik aqidalarini yoyuvchilardir. Bu nurga itoat etib,
uning yo‘l-yo‘rig‘idan yuradigan yurtning xalqi, podshohi katta manfaat
topadi. Ular faqat ruhiy madad olib qolmay, bu olamda insoniyat xotir-
jamligi uchun zarur bo‘lgan ko‘p narsalarga erishadilar. “birinchidan,
sog‘-salomat, xavf-xatarsiz bo‘ladi, ikkinchidan, umri uzun bo‘ladi,
uchinchidan, lashkarining kuch-qudrati oshib ko‘payadi, dushmanla-
ri bo‘lmaydi, to‘rtinchidan, el-ulus shod-xurram, to‘g‘ri, qonun-qoida
bo‘yicha yashaydi” (III, 33 a,b).
99
Bu - va’da emas, balki amalga oshishi mumkin bo‘lgan haqiqat-
dir. Qolaversa, haqiqat faqat shundan iborat emas. Burxonning o‘gitlari,
Zervanga, Xo‘rmuzdga va tangrilar orqali bergan o‘giti yurtni, inson
lami ma’naviy tomondan sog'lom qiladi, molparastlik illatidan xalos
qiladi, illatlardan xalos bo‘lishning mahsuli sifatida insonlar bir-birlari-
ga mehr-oqibatli bo‘ladilar. Hukmdorga o‘zining xalqi, atrofdagi dush-
manlar ham sovg‘a-salom keltirib, do‘st tutinadigan bo‘ladilar, buning
natijasi o‘laroq shon-shuhratga erishadilar, o'zligini namoyon qiladilar,
hammaning izzat-hurmatiga sazovor bo‘ladilar. Podshohdan tortib xal-
qigacha uzoq umr ko‘radilar, tinch-omon yashaydilar (111 35 a,b - 36
a,b).
Zervan, Xo‘rmuzd va to‘rt maxaranch tangrilari, xuddi ertak, epos
qahramonlari singari, insoniyatni baxt-saodatga eltuvchi qudratli kuch
bo‘lishlari bilan birga, ulaming dushmanlarini, ezgulikka qarshi kuchlar-
ni tumtaraqay qochiradilar. Zotan, azaldan -yaratilish davridanberi Zer
van bilan Xo‘rmuzdning vazifasi shunday bo‘lgan edi. “Xuastuanift”ning
boshlanishidagi Xo‘rmuzd bilan Zervanga oid voqealar ham buning da
lilidir. Ayni paytda ular insoniyat qalbidan joy olib, “bahodirlik, mer-
ganlik, fazilat, mahorat, bilimni ulaming ko'ngillariga jo qilish“ uchun
burxonga va’da beradilar. Bu fazilatlar faqat mhiy ma’noda emas, balki
jisman inson qalbida jo bo'lishi lozim. Ellaming hukmdorlaridan tortib
xalqigacha jismonan sog‘-salomat yashashining asosiy sharti - burxon
bergan to‘g‘ri qonun-qoidalar, qonunlar tarkibidagi yorliqlardir. Insoni
yat yo‘lidagi azob-uqubatlami bartaraf qilish, shuningdek, axloqni jami
yatning sog‘lomligi uchun asosiy shart qilib qo‘yish, donolik, mushoha-
da orqali ruhiy yetuklikka olib borishning pirovard maqsadi - nokomil
bu olamni komillikka yetkalashdir. Inson hech qachon azob-uqubatdan,
keksayishdan, xastalik va o‘limdan xoli bo‘la olmagan. Buning imkoni
ham yo‘q, zotan, hayot shunday qurilgan. “Oltun yorug‘”ning yana bir
maqsadi - insoniyat azobni tushunsin, uni bartaraf etish yo'lni anglasin.
“Oltin
yorug‘”da
buddaviylik
falsafasi,
yuqorida
ко‘rib
o‘tganimizday, axloqiy-ta’limiy qarashlar asosiga qurilgan. Umuman
olganda, bu falsafa insoniyatni kamtarlikka, xokisorlikka undaydi, in
sonlar mol-dunyoning o‘tkinchi, arzimas ekanini his qilishlariga un
daydi, jonzotlarga, insonlarga bo‘lgan sevgisi bo‘yicha mol-dunyosini,
issiq jonini azobga duchor qilishga da’vat qiladi. Ayniqsa, ustozlarga,
ulug‘larga, ota-onaga hurmat asarda alohida o‘rin egallaydi. Bu axlo-
100
qiy muammolarga “Oltin yorug‘”da alohida e’tibor berilishi bejiz emas.
Chunki insoniyat har doim gunoh qilishga moyil, “порок insonlar
olami”da insonlaming qilmishlari ko'p.
Asarda uch qimmatbaho xazina tushunchasiga alohida e’tibor qara-
tilgan. Bu uch xazina quyidagilardan iborat:
Do'stlaringiz bilan baham: |
