O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Habibim naqshidin ma’ni bo‘loyin,
Tahayyurda o ‘zimdin qurtuloyin...
Birinchi va ikkinchi baytiarda may yoki boda timsoli muhim mohi-
yat kasb etadi. May timsoli tasavvuf adabiyotida keng tarqalgan bo‘lib,
«ilohiy ishq - ma’rifat, donish ishtiyoqining avji qiyomi, Yor jamoli
mushohadasidan oshiq dilida paydo bo‘lgan kuchli zavq - ilhomning,
behad xursandlik, summing ramziy ifodasi sifatida tilga olingan» (K o­
rnilov N. Yuqoridagi asar, 150-b.). Soqiy so‘zi ham bu yerda ramziy
ma’noga ega, ya’ni mutlaq fayziyot, ma’rifat bulog‘i demakdir (.Kornilov
N. Yuqoridagi asar. 155-b.).
Keltirilgan uchinchi va to‘rtinchi baytiarda mutasavvuf fano maqo-
mi yoki Fano vodiysiga у etib borishi uchun bosib o ‘tishi shart bo'lgan
Hayrat maqomi to‘g ‘risida so‘z ketadi. Hayrat maqomi - Fano maqomi-
dan oldingi bosqich. Navoiyning «Lison ut-tayr» dostonida bu bosqich-
lar tasviri bor. Tahayyur - hayratlanish demakdir, ya’ni «tahayyurdan
qutulish» - Fano bosqichiga o ‘tish ma’nosiga ishora qiladi. Qolaversa,
asar so'ngida keltirilgan «qit’a» ham Xorazmiyning y o ‘lini va maslagini
yaqqol ko‘rsatib turadi:
Tama’ domina qolur qush emas men,
Telim ayvon uza uchqon Xumomen.
Qilichtek til bila tuttum jahonni,
Qanoat mulki ichra podshomen.
Xarobot ichra masjidda yerim bor,
Kim ush ham rindmen, ham podshomen.
Necha hashmatli sulton bo‘lsa bo‘lsun,
Ayitmon mol uchun madhu sano m en...
Baytlardagi xumo, qanoat mulki, xarobot (faqr y o ‘liga kirib, hayvo-
niy nafslardan poklab, xokisor bo‘lish), rind kabi timsollar Xorazmiy­
ning e ’tiqodi va maslagini yana bir bor tasdiqlaydi.
Xorazmiy «Muhabbatnoma»ni yozgunga qadar ham yetuk shoir