O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

“Va agar Olloh taolo qullariga rizqni vasi’ aylasa, ular yer yuzida
fasod etarlar erdi.” 
(143-b.)
Endi hikoyat tugagandan keyin Sayfi Saroyi keltirgan quyidagi 
she’riy parchalarga e’tibor beraylik:
Bo‘lur ojiz topub qudrat alinkim,
Burar bo‘Isa tutub ojiz qo‘luni.
Hakimu hayyu boqiy molikul-mulk,
Tutar hikmat bilan har bir qo‘lini.
278

---

Shu qit’adan keyin Sayfi Saroyi Qur’oni Karim surasi o‘miga quyi­
dagi xulosasini keltiradi va Sa’diyning shu hikoyatida yo‘q bo‘lgan qit’a 
bilan yakunlaydi: “Muso alayhissalom jahonni yo‘qdan bor qilg‘an ha- 
kimning hikmatina iqror kelturub, o‘z tajosurina (jasorat) mu’tarif (nuq- 
sonlarini e’tirof etuvchi) bo‘ldi:
Kelur mufsid kishidan ko‘b yomon ish,
Alinda bir necha dinor bo ‘ Isa.
Ne ishlar qilg‘ay erdi odamiyg‘a,
Qarinchaning qanoti bor bo‘Isa.
Saodat ko‘rmagan topsa nazorat,
Urub er o‘lturub o'ynor bo'lsa.
Ketar boshi aning bir kun bu yo‘lda,
Necha ko‘b molu mulk asror bo‘lsa.
Yumar ko‘z bu jahonning ziynatindin,
Kima sabru qanoat yor bo‘Isa (241-b.).
Bu she’riy parcha - qit’a. Hajmidan qat’iy nazar, qofiyalanish tizimi 
(a-b, 
v-b, g-b, d-b, ye-b) va shoirning falsafiy, axloqiy, ijtimoiy qarash- 
lari 
mujassam bo‘lgani uchun bu she’riy parchani qit’a deb atashi o‘rinli. 
Sayfi 
Saroyi o‘zbek adabiyoti tarixida ham shaklan, ham mazmunan 
qit’a janrini boyitgan shoir sifatida ham e’tiborga molikdir.
Tarjima nazariyasi va amaliyotiga binoan, tarjimon tarjima tilini 
ham, asliyat tilini ham mukammal bilishi talab etiladi. Sayfi Saroyi ana 
shu talablarga tom ma’noda javob bergan tarjimon bo‘lgan edi. Uning 
shoirlik iqtidori bilan tarjimonlik mahorati uyg‘unlashib, hikoyatlar tar­
kibida qit’a janrining juda go‘zal namunalarini yaratgan.
Sayfi Saroyi asami tarjima qilishda qanday yo‘l tutgan? 
“Guliston”ning Sa’diy qo‘li bilan yozilgan nusxasi yo‘q. R. Aliev tuzgan 
tanqidiy matn hozirga vaqtda “Guliston”ning eng ishonchli nusxasi hi- 
soblanadi. Chunki bu tanqidiy matn asaming eng qadimiy va obro‘li nus- 
xalariga asoslangan. Tarar olimi X. Minnegulov “Gulistoni bit-turkiy”ni 
ana shu tanqidiy matn bilan solishtirib, quyidagilarga aniqladi: “Gulistoni 
bit-turkiy”ga yaqin matn - 1385-yilda ko‘chirilgan forsiy nusxa. Uning 
kuzatuvlariga qaraganda, Sa’diy “Guliston”ining I - VII boblarida 182 ta 
hikoyat bor. Shulardan 178 tasi Sayfi Saroyi tarjimasida mavjud. Ill bob­
da tanqidiy matnda yo‘q bir hikoyat bor. Shu tariqa 1391-yilgi tarjimada 
hikoyatlaming 98 foizi o‘rin olgan. Hikoyatlaming o‘rinlashish tartibi
279

---

bo‘yicha ham farqlar juda oz. VIII bobda taijimaning va forscha asli- 
yatning o‘rtasida farqlar mavjud. Bu farqlar “Guliston”ning turli davrda 
ko'chirilgan qo‘lyozma nusxalaridagi turlichalik bilan bog‘liqdir102.