O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Mahmud ibn Ali as-Saroyi (XIV asr).
“Nahju-l-farodis” (“Jannatlarning ochiq eshiklari”) asari
Reja:
1. Asaming yozilishi va muallifi masalasiga doir.
2. “Nahjul-farodis”ning tuzilishi.
3. “Nahjul-farodis”ning janr xususiyati.
4. “Nahj ul-farodis”da xalifa Usmon bilan bog‘liq hikoyatlar.
5. Abu Zar G ‘afforiyga oid hikoyat.
6. “Nahj ul-farodis”da xalifa Usmonga oid hikoyatlar.
7. “Nahj ul-farodis”da xalifa Aliga oid hikoyatlar.
Tayanch so‘z va iboralar: 
“Nahjul-farodis” asari, “Tazkirat ush
- 
shuaro ” asari, mulamma, qit ’a, diniy-axloqiy asar, shoir. ‘‘Turk adabi­
y o ti” kitobi, tazkira, agiografik asarlar, voqyeiy hikoya.
Asarning yozilishi va muallifi masalasiga doir. 
Mazkur asaming 
muallifi masalasida ko‘p bahslar bor. Davlatshoh Samarqandiy “Taz­
kirat ush-shuaro” (“Shoirlar bo‘stoni”) asarining Alisher Navoiyga 
bag‘ishlangan qismida quyidagi “mulamma” (qit’a)ni keltiradi:
Turkiysin ко‘rub qilurlar erdi tarku tavba ham,
Gar tirik bo‘lsalar erdi Lutfiy birlan Kardariy,
Bovujudi forsi dar junbi she’ri komilash,
Chist ash’ori Zahiru kist bori Anvariy?94
Bu mulammadagi “Kardariy” taxallusli shoir hozirgacha bir qancha 
munozaralarga sabab b o ‘lib kelgan. Maqsud Shayxzoda “Tazkirachilik 
tarixidan” maqolasida quyidagicha fikmi aytgan edi: “Mazkur qit’ada 
zikr etilgan Kardariy Xorazm o'lkasining Kardar qishlog‘ida hijriy 761\ 
milodiy 1359-1360-yilda vafot etgan Mahmud ibn Ali degan shaxs, 
“Nahjul-farodis” nomli diniy-axloqiy asar muallifidir. Umrining bir qis- 
mini Oltin 0 ‘rda poytaxti Saroy shahrida o‘tkazgan. Asaming bir necha 
nusxalari saqlanib qolgan. Bu asaming Kardariy tirik vaqtida xorazmlik
'"'Davlatshoh Samarqandiy. Shoirlar b o ‘stoni. Toshkent, G ‘afur G ‘ulom nomidagi Adabiyot va 
san’at xiashriyoti. 1981, 189-b.
254

---

kotib ko'chirgan nusxasi Xorazm shevasi va adabiy lahjasining tarixini 
0‘rganishda juda katta ahamiyatga egadir. Har holda Davlatshoh turkiy 
tiizm 
ustasi deb ko‘rsatgan Kardariy degan shoir ana shu Mahmud ibn 
fllidan boshqasi emas”95. Nemis olimi N.Xofman ham Kardariy shaxsi 
faqida o‘zining olti jildlik “Turk adabiyoti” kitobida ham m a’lumot ber- 
fiui. Uning fikricha, “bu shoir...mashhur turkigo'y shoir Mahmud ibn Ali 
M*Saroyi Bulg‘oriy Kardariydir. Kardar Xorazmdan bo'lgan. Davlats- 
Soh Samarqandiy “Tazkirat ush-shuaro”sidagi qit’asida uni tilga olgan. 
qtlirixda Kardariy taxallusli shoiriar bir emas, bir necha bo'lgan. Lekin 
lg turkiy tilda yozilgan “Nahjul-farodis” asari bizga m a’lumdir”.96 
Saroyi to'g'risida shulardan boshqa m a’iumotlar hozircha m a’lum 
№S. Davlatshoh Samarqandiy bergan m a’lumot Kardariyning Lutfiy 
ajasidagi shoir ekanini ko'rsatadi. Ammo boshqa tazkiralarda Kar- 
riy to'g'risida hozircha m a’lumotlami uchratmadik. Ehtimol, Oltin 
fcWda adabiy muhitida yashab ijod qilgan aksariyat shoiriar tazkiraga 
Idrmagan, ular to'g'risidagi m a’iumotlar uzuq-yuluq, Temuriylar sulo- 
Jtfi 
bilan Oltin O'rdadagi ijtimoiy va siyosiy munosabatlar adabiy ja- 
(lyonga, xususan, Kardariy singari mashhur shoirlaming tazkiralardan 
O'fin olishiga monelik qilgan bo'lishi mumkin. “Nahjul - farodis”da 
lining 
biron bayt she’ri ham uchramaydi.
*’ 
“Nahjul-farodis” asari hijriy 761 (milodiy 1360) yili yozilgan. Bu