O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

azin rivoyatda 
andog' kelurkim, qachon Hojaming oy-kuni yo- 
vushdi ersa, Sora azin sabr qilumadi. Ibrohimqa aydi: “Hojami mundin 
ketargil, men ko'rmayin”, tedi. Jabroil keldi. “Ketargil”, tedi. Ibrohim 
ikki teva kelturdi. Biringa Hojami mindurdi, birina o'zi mundi. Tebra- 
dilar. Sora Ibrohimg'a andog' aydi: “Maning kabinim ul turur, uch ish 
qilg'il. Bir ulkim, Hojami el yo'q, kishi yo'q yerda qo'zg'il, ikkinchi, 
tevadin inmag'il. Uchunchi, kecha qo'nm ag'il”. Bu uch ishga ont berdi. 
Ibrohim ont ichdi. Muqaddasa yerindin chiqdi. Muqaddasadin Makkag'a 
tegi bir oylig' yer turur. Mavlo taolo yeming tamurin tortturdi. Bir kunda 
yetdilar. Kishisiz, o't, suvsiz yerda qo'zdi... (1-jild, 74. 75-b.)
Yoki “Qissai zabihi Ismoil alayhissalom” qissasi avvalida ula- 
molar orasida ixtilof borligini aytadi. Jxtilof shundan iboratki, “zabih 
(bo'g'izlanadigan, qurbonlik qilinadigan) Ismoilmu yo Is’hoqmu?” 
Rabg'uziy bu ixtilofni bayon qilar ekan, bu borada arablar - Ismoil, yahu- 
diylar - Is’hoq, boshqa ayrim ulamolar esa har ikkisi ham zabih bo'lgani
234

---

to‘g ‘risidagi munozaraga to ‘xtaladi. Shundan so‘ng munozaralarga bar- 
ham berish maqsadida ishonchli manbaga - Payg‘ambar a.s.ning qu­
yidagi hadisiga murojaat etadi: “
Ikki bo'g'uzlanmishning o ‘g ‘liman”.
Rabg‘uziy ana shu hadisga tayanadi va voqeani shu hadisga bog'lab da­
vom ettiradi, hadisning qanchalik ishonchli ekanini ochish maqsadida 
hadisga oid voqeani bayon etadi.
Rabg‘uziy manbalarga tayanib, xulosa chiqaradi, kitobxonda savol- 
ga o‘rin qoldirmaslikka harakat qiladi. Kitobxonda savol tug‘ilishi mum- 
kinligini doim nazarda tutadi. Masalan, Rabg‘uziy yuqoridagi hadisni is­
honchli manba va dalil sifatida keltirar ekan, buning ortida yana bir savol 
tug‘ilishi mumkinligini e’tiborga oladi. Shu o ‘rinda Rabg‘uziy tug‘ilishi 
muqarrar bo‘lgan savolni va savolga javobni tadqiq etadi:
“SAVOL: Mustafo alayhissalom Ismoildin turur, Is’hoqdin ermaz... 
Ikki bo‘g‘uzlanmishning o ‘g‘liman demak ne bo‘lur?”
Mana, kitobxonni o‘ylantiradigan muammo. Rabg‘uziy bu muam- 
moni etnograf sifatida hal qiladi:
“Arabning odati bor. Ammani ota deyurlar. Ulamolardan birisi aytur: 
agar Ismoil zabih erdi deb uch taloq ont ichsa, evlugi taloq bo‘lmag‘ay, 
aning uchunkim, Olloh Taolo Qur’on ichinda Ismoil qurbon qilinmish 
qissasin tamom qilinmishda xabar berur, yorliqar: