O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

nomi “Altun
onglug, yaruq, yaltiriqligh, qopta kotiilmsh nom iliki atligh nom bitig —
Oltin rangli, yorug', yaltiroq, hamma (narsa)dan ustun turadigan n o ‘m
podshohi nomli no ‘m b itig i”
 
deb nomlanib, hozirgacha “Oltun yorug1” 
deb nomlanib keladi. Asaming sanskritcha nomi “Suvamaprabxasa”dir.
“Oltin yorug‘”ning asl matni taxminan milodiy I asrda yaratilgan 
bo‘lib, sudur (sutra)lardan tashkil topgan. 
Sudur
 
sanskritcha so‘z bo‘lib, 
“hikmatli so‘z, qisqa yo‘llanma” ma’nosini bildiradi. Bu terminning 
boshqa ma’nolari ham bor.33 Har bir bo‘limda buddaviylikning muhim 
jihatlari to‘g‘risida Tangrilar tangrisi burxon bilan Xo‘rmuzd hamda 
boshqa tangrilar o‘rtasida savol-javob kechadi. Buddaga berilgan savol 
bilan mavzu boshlanadi. Budda savolga javob berayotganda, orada hi- 
koyalar ham kiritiladi. Ayniqsa, asardagi ayrim obrazlaming mifologik 
mazmun kasb etgani aslo bu savol-javoblarga halaqik bermaydi, aksinc- 
ha, savol-javoblarda tabiiylik aks etadi34.
33 Richendub Budon. Shu asar, o ‘sha bet.
54 Журакузиев H. Мифы в древнетюркской буддийской и манихейской литературе и их зна­
чение. - Tiirkoloji Uzerine Ara§tirma)ar. Тюркологические исследования. Journal ofTurkology.
88

---

Max ay ana mazhabi haqida. 
Bu asar boshdan-oxir maxayana 
mazhabini targ‘ib qilishga qaratilgan edi. Savol tug‘iladi: nima uchun bu 
asar aynan maxayana mazhabi asosida yaratildi va Kanishka ham aynan 
shu ta’limotni yoyish uchun xizmat qildi? Zotan, maxayana ta’limotida 
ichki poklanish, ruhiy, ma’naviy sog‘lomlik bosh o‘rin tutadi. Maxaya- 
naning bu mezonlarini o‘ziga singdirib borayotgan buddaviylar jamiki 
jonzotlarga yaxshilik qilishni asosiy maqsad qilib olgan edilar. Qolaver­
sa, Markaziy Osiyodagi azaliy ma’naviy muhit ham maxayana mazhabi 
bilan uyg‘unlashgan edi.
“Oltin yorug‘”ning asl nusxasi yaratilish davri aynan Kushon impe- 
riyasining kuchayib, Hindistonning katta qismini egallab olgan davrga 
to‘g‘ri keladi. Bu imperiya davrida buddaviylik 0 ‘rta Osiyoda, xususan, 
Janubiy 0 ‘zbekiston hududida yoyilib borayotgan edi.
Maxayana “katta g‘ildirak” yoki “najotning katta yo‘li” degan 
ma’noni bildirib, buddaviylikda asosiy yo‘nalishlardan biridir. Maxa­
yana mustaqil yo‘nalish sifatida milodgacha 1 asrda ilk buddaviylik 
maktabi