|
Canda qo‘par chayanlar,
Quzg‘u singak yilanlar,
Duk ming quyu tumanlar,
Quzruq tikib yugrushur (III. BA 367, Т. Ill 378)
TumJug‘ kelib qapsadi,
Qutlug‘ yayig‘ tepsadi,
Qarlab ajun yapsadi,
Et yin ushub emrishur (I BA 463, Т. I 430).
Balchiq baliq yug‘mlur,
Chig‘ay yavuz yig'rilur,
Eriogaklari o ‘g ‘rilur,
0 ‘zg‘uch bila evrishur (1. BA 248, Т. I 249)
Kaldi esin esnayu,
Qazqa tugal usnayu,
Kirdi budun к usnay u,
Qara bulit ko‘krashur (II. BA 223, Т. I I 259-260, BA 347,)
Ordi bulit ingrashu,
Aqti aqin mungrashu,
Qaldi budun tanglashu,
K o‘krar taqi mangrashur (III BA 398, T.III 407)
Quydi bulut yag'murin,
Kerib tutar aq to‘rin,
Qirqa qo‘zti o ‘l qarin,
Aqin aqar angrashur (III BA 39, T.III 46)
Qar buz qamug‘ erushdi,
Tag‘lar suvi aqishdi,
K o‘kshin bulit orushdi,
Qayg‘uq bo‘lub egrishur (I BA 186, T.I 195)
Qaqlar qamug‘ kuJardi,
Tag‘lar bashi ilardi,
375
Ajun tani yilirdi,
Tutu chechak chcrkashur (I BA 179, T.I 189)
Ay qo‘pub evlanib,
Aq bulit o ‘rlanib,
Bir bir uza o ‘klunub,
Sachlub suvi engrashur (III BA 398, Т. I 258)
Tuman chechak tizildi,
Bukundan oM yazildi,
О ‘gush yatib uzaldi,
Yerda qo‘ba azrishur (I BA 233-234, T.I 236-237)
Tegma chechak ukuldi,
Bukuklanib bukulti,
Tugsin tugun tuguldi,
Yarg‘ilamat yurkashur133 (I BA 437, T.I 409-410; II BA 285, T II
Yamg‘ur yag‘ib sachildi,
Turing chachak suchuldi,
Yinju qabi achildi,
Chindan yipar yug‘rushur (II BA 122, T.II 139)
Qizil, sarig' arqashib,
Ycpkin, vashil yuzkashib,
Bir-bir keru yurkashib,
Yalinguq ani tanglashur
(I BA 395, T.I 375)
Yashin atib yashnadi,
Tuman turub tushnadi,
A yg‘ir, qisir kishnadi,
0 ‘gur alib o'qrashur (I BA, 235-236 T.I 238)
Alin tubu yashardi,
Urut о ‘tin yashurdi,
” DLT li
jiid d a
oxirgi
m isra ‘yazlib yana yurkashur
(taralib, ko'pligidan
yana y ig ’iladi)".
376
K o‘lning suvin kushardi,
Sig‘ir buqa mungrashur (II BA,79 T.II 83)
Quian tugal qumutti,
Arqar so ‘qaq yumutti,
Yaylag1 taba emitti,
Tizgiq to‘rub sekrashur (I BA, 214, T.I 221)
Qo‘chingar teka sevildi,
Sag‘liq surug qo'shului,
Sutlar qamug1 yushuldi,
0 ‘g ‘laq qo‘zi yamrashur (III BA, 102, T. Ill 113)
Yilqi yazun atlanur,
0 ‘tlab aning etlanur,
Beglar semiz atlanur,
Sevnub o ‘gur isrishur (I BA, 285, Т. 1 282)
Sanda qachar sundilach,
Menda tinar qarg‘ilach,
Tat!ig‘ о ‘tar sanduvach,
Erkak tishi uchrashur (I BA, 529, Т. I 481, III BA 178, Т. Ill 193)
Yay baruban erkuzi,
Aqti aqin munduzi,
Tug‘di yarug1 yulduzi,
Tingla so ‘zum kulgusuz (I BA, 96, Т. I 121)
A g ‘di bulit ko‘krayu,
Yag'mur t o ii sekrayu,
Qaliq ani ugriyu,
Qancha barir belgusiz (! BA, 354, Т. 1 336)
Turing chechak yarildi,
13archin yazim kerildi,
Uchmaq vcri ko'ruldi.
Tumlug1 yana kelgusuz (I BA 119, Т. I 141)
377
Qush, qurt qamug‘ tirildi,
Erkak tili terildi,
Ugur alip tarildi,
Yinqa yana kirgusuz (III BA 5-6, T. Ill 11-12)
Yay, ko‘rkinga inanma,
Suvlar uza tayanma,
Esizligig anunma,
Tilda chiqar ezgu so ‘z (III BA 160-161, Т. Ill 176)'34
Ayrim hollarda munozarada kichikroq hajmdagi hamd qismi ham
mavjud bo‘ladi. Hamd - shu munozarani yozishga undagan shaxsga qa-
ratiladi. Ba’zi tadqiqotchilar munozara janrini o ‘rganib, bu janr Sharq
mumtoz adabiyotidagi qasida janrining bir ko‘rinishidir, degan fikmi
ham bildirganlar Bunday xulosaga kelishda ular munozaraning hamd
qismiga tayanadilar.135 Ammo bu fikr unchalik o ‘zini oqlamaydi. Muno
zarada hamd bo'Iishi shart emas. Masalan, “Devonu lug‘atit-turk”dagi
munozarada ham, “Qutadg‘u bilig”dagi 0 ‘z g ‘urmish va 0 ‘gdulmish
munozarasida aslo ham qismi yo ‘q. Shuning uchun qasida bilan muno
zara o ‘rtasidagi aloqadorlik to"g‘risida gapirish o ‘rinli emas.
Munozara fors va turkiy xalqlar adabiyotida eng ko‘hna janrlardan.
0 ‘rta asr fors adabiyotidan bizgacha bu janming e ’tiborli bir namuna-
si yetib kelgan. Bu munozara “Daraxt va xurmo” deb nomlanib, asar-
ning pahlaviycha matni, transkripsiyasi, tojik va rus tillariga tarjimasi
I.S.Braginskiyning “Iz istorii tadjikskoy narodnoy poezii” (Moskva,
1956, 223-226-b.) asarida keltirilgan. Asarda hikoya qilinishicha, xurmo
bilan cchki bahsga kirishib, qaysi biri insonga ko‘proq foyda keltirishini
isbotlashga harakat qiladilar.
XI asrda bu janrga mashhur fors-tojik shoiri Asadi Tusiy e ’tibor
qaratdi. Uning beshta munozarasi bizga ma’lum. 1. “Tun va kun muno-
Do'stlaringiz bilan baham: |
