O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

o ‘zini Yozning xizmatkori deb ataydi va “Ikkovimiz boshqa mamlakat-
larga boraylik, menga yordam bergin”, deb iltimos qiladi. Shundan keyin
Yoz “Jang tamom boTdi, xayrli tun”, deya e'lon qiladi. Munozaraning
bunday ko‘rinishlaridan V I 11-1X asrga oid “Bahor va Qish” nonili lo-
tineha she’r ham yetib kelgan.124 Yoz va Qish munozarasining marosim-
ga aylangan ko'rinishi yoqut xalqida ham saqlangan. Ulaming marosimi
bahor va kuzga oid bo‘lib, bahorning ilk kunlarida oliyjanob Tangriga
qurbonlik qilish bilan boshlangan.130
Bu marosimlami keltirishdan maqsad shuki, bahs yoki olishuv mu­
nozaraning ilk ko‘rinishlaridir. Munozara janr sifatida xalq og‘zaki ijo-
diga kirib kelishida bu marosimlar asosiy omil bo‘lgan.
Munozara janri o ‘zbek adabiyotida uzoq tarixga ega. Dastlab bu
janming ildizlarini turkiy xalqlar miflarida ko'ramiz.Turkiy qavmlar-
ning paydo boTishiga oid mifda aytilishicha, Yoz qizi bilan Qish qizi
o ‘rtasida, kim qudratli degan bahs bo‘lib, ikkovi bellashadi. Musobaqada
Yoz qizi g ‘alaba qiladi.
Munozara janrining asosiy belgilaridan biri - bahsga kirishgan to-
monlardan biri g ‘olib, biri esa albatta mag'lub bo‘ladi. Yuqoridagi mifda
boshlangan munozaraning ana shu xususiyati Mahmud Koshg‘ariyning
“Devonu lug‘atit-turk” asarida Yoz va Qish o ‘rtasidagi munozarada aniq
ko‘rinadi. Har ikki timsol o ‘rtasidagi munozara ijtimoiy mazmun kasb
eladi.
Turkiy xalqlaming qadimgi yozma va o g ‘zaki adabiyotini o ‘zida
mujassam etgan “Devonu lug‘atit-turk”asaridagi 23 to‘rtlik asosida Ab-
ihirauf Fitrat Yoz va Qish munozarasini tikladi.’51 Ungacha ham turk
Ж ирм унский B.M . Сравнительное литературоведение. Л.: Н аука, 1979, 52-53-6.
11.1 Jirm unskiy V.M. Y uqoridagi asar, 53-b.
1.1 Qarang: Fitrat. Eng eski turk adabivoti namunai. N ashrga layyoriovehi O rzigul H am roeva,
I nshken!., “ M um to z so ‘z :\ 2 00 8, 20-31 -b.
373

---