O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

x
S
88
,
0
7731176
,
0
34
286
,
26
34
3788
,
10
1772
,
5
3332
,
0
3968
,
10
34
)
14
,
3
5
(
3
)
14
,
3
4
(
7
)
14
,
3
3
(
17
)
14
,
3
2
(
8
2
2
2
2
















x
S
Boshqacha qilib aytganda, biz tajriba va nazorat guruhlariga mos kelgan 
bosh to„plamlarning qiymatlari (matematik kutilishlari) m
T
va m
H 
larning 
tengligi haqidagi: 
H
0
:m
T
=m
H 
Farazni H
1
:m
T
>m
H
– qarama-qarshi farazga nisbatan asosli bo„lishini 
tekshirib ko„rdik. 
Tajriba guruhlari uchun baholash natijalari 
x
=37,5 S
x
2 
=1,00, S
x
=1,05; 
Nazorat guruhlari uchun baholash natijalari 
y
=2,62 S
Y
2
=0,77, Y
Y
=0,88 
X=37,5%. Bu o„z navbatida tajriba guruhida talabalar bilimini baholash 
nazorat guruhlaridagiga nisbatan to„g„ri yo„lga qo„yilganligini, ya‟ni o„rtacha 
qo„yilgan baholar talabalar bilimini o„zida to„g„ri aks ettirilganligidan dalolat 
beradi. 
Biz yuqoridagi ko„rsatkichni hisobga olgan holda tajriba va nazorat 
guruhlarida usullar turlicha bo„lib, ularga mos kelgan baholash natijalari turli 

---

76 
bosh to„plamlarga mos kelgan tenglamalar deb qarash mumkin degan farazni 
olg„a surish imkoniyatiga ega bo„ldik. 
Demak, X=0,05 qiymatdorlik darajasi bilan aytish mumkinki, tajriba 
guruhidagi X=1,05 o„rtacha baho nazorat guruhlaridagi Y=0,88 o„rtacha 
bahodan yuqori ekan.
Shunday qilib, tajriba sinov ishlari natijasidan talabalarning ta‟lim sifatini 
baholash jarayoning shakllanganlik darajasi sezilarli darajada ortganligi ma‟lum 
bo„ldi. 
O‟qituvchi bilimga baho qo‟yish vaqtida, o‟quvchining materialni 
o‟zlashtirish saviyasi, bola tafakkurining o‟sish darajasi, zehnining rivojlanishi 
kabi xususiyatlarni hisobga oladi; o‟quvchilarning ishlash sur‟ati, qobiliyati, 
o‟qishga ishtiyoqi, nutqining o‟sish darajasi o‟rganiladi. Shuningdek, ayrim 
o‟quvchilarda uchraydigan qo‟rqoqlik, uyatchanlik, tortinchoqlik, o‟z kuchiga 
ortiqcha baho berish, ishonmaslik, shoshqaloqlik, kam gaplik kabi xususiyatlari 
bartaraf etiladi. Buning natijasida ta‟lim jarayonida o‟qituvchi va o‟quvchi 
faoliyatining uyg‟unligi ta‟minlanadi. 
O‟qituvchi o‟quvchilarning bilim, ko‟nikma va malakalarini tekshirish va 
baholashda juda adolatli, haqqoniy bo‟lishi lozim. Bu hol o‟z navbatida 
o‟quvchi shaxsiga ijobiy va tarbiyaviy ta‟sir etadi. Har qanday adolatsizlik, 
o‟qituvchining bilimga baho qo‟yishdagi xatosi o‟quvchilarga salbiy ta‟sir etadi, 
ularda o‟z kuchiga ishonchni yo‟qotadi, o‟qishga bo‟lgan ishtiyoqini so‟ndiradi. 
Oqibatda o‟qituvchining tarbiyaviy ta‟siriga putur yetadi. 
O‟qituvchi o‟quvchining bilimini har qanday holda ham to‟g‟ri baholashi 
kerak. Faqat o‟ylab, haqqoniy qo‟yilgan bahogina o‟quvchilarga ijobiy ta‟sir 
etadi, ularni ma‟naviy qanoatlantiradi. 
O‟qituvchining sinfdagi hatti-harakati, savolning o‟ylangan bo‟lishi va 
to‟g‟ri qo‟yilishi, bilimni tekshirish va baholashda qulay vaziyat yaratilishi 
bahoning tarbiyaviy ta‟sirini kuchaytiradi. O‟qituvchilar o‟zlarining noto‟g‟ri 
savollari, noo‟rin mulohazalari, «Kim bugungi darsni bilmaydi, iqror 
bo‟lavering», «Tezroq javob ber», «Javob bera olasanmi-yo‟qmi?» va shu kabi 

---

77 
iboralar bilan o‟quvchilarni ranjitmasliklari lozim. Yaxshi vaziyatning vujudga 
keltirilishi o‟quvchilarda ijobiy sifatlarni shakllantirishga hamda salbiy xatti-
harakatlarni bartaraf qilishga yordam beradi. Baho to‟g‟ri va o‟quvchilarning 
individual xususiyatlarini hisobga olgan holda qo‟yilgandagina uning tarbiyaviy 
ta‟siri kuchli bo‟ladi. 
O‟qituvchi guruh va o‟quvchilar bilim o‟zlashtirish va ta‟lim sifatini 
anqlash uchun guruh o‟quvchilarining hamma fanlardan baholarini guruh jurnali 
yoki reyting qaydnomasidan olib biz tomonimizdan tuzilgan metodika asosida 3 
ta natijani olish mumkin. Bular: 
1. o‟quvchi(lar)ning fanlardan o‟zlashtirishini; 
2. o‟quvchi(lar)ning fandan o‟zlashtirish sifat ko‟rsatkichi; 
3. o‟zlashtirilgan har bir fanning va fan o‟qituvchi(lar)ning reytingi 
aniqlandi. 
Guruhdagi «faol», «o‟rta» va «past» o‟zlashtiruvchi o‟quvchilarning bilim 
o‟zlashtirishi va sifat ko‟rsatkichi aniqlanib ko‟satib berilgan. 
O‟qituvchi nafaqat o‟quvchi (talaba)larga bilim beradi, u bo‟lajak kadrlar 
shaxsini, dunyoqarashini va ma‟naviyatini shakllantirishda ham muhim rol 
o‟ynaydi. Shu sababli o‟qituvchi sifati, majmuali tushuncha bo‟lib, u asosan 
quyidagilarni o‟z ichiga olishi mumkin: 
– aniq fan va amaliyot sohasi bo‟yicha yuqori 
bilim va tajribaga ega bo‟lishi; 
mavjudligi; 
– o‟quvchilardagi qobiliyatlarni va alohida 
xususiyatlarni tez ilg‟ab olish; 
tashqi va ichki muhit bilan aloqa o‟rnatish qobiliyati; 
o‟z sohasi bo‟yicha tanilganligi, mavqyei; 
ilmiy –tadqiqot sohasidagi faolligi; 
ilmiy maktabining mavjudligi.