O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti tahlilning fizik-kimyoviy usullari

Mustaqil yechish uchun masalalar

1. 
   Quyidagi kompleks birikmalarni nomlang va ulardagi markaziy atomning oksidlanish darajasini hamda koordinatsion sonini aniqlang: K₂[PtCl₄(NH₃)₂]; [Cr(H₂O)₅Cl]Cl₂; K₃[Fe(CN)₆]; K₄[Fe(CN)₆].
   
2. 
   Agar rudadagi oltin miqdori 0,25% bo‘lsa, bir tonna xuddi shunday rudadagi oltinni to‘la eritish uchun “shoh arog‘i” dan qancha hajm (ml) sarflash kerak? ( HCl ning zichligi ρ=1,19 g/sm³,HNO₃ ning zichligi ρ=1,513 g/sm³.)
   

7 - AMALIY MASHG‘ULOT

KIMYOVIY ANALIZDA KOMPLEKS

BIRIKMALАRNING AHAMIYATI

(2 soаt)
III – IV analitik guppa kationlari aralashmasini analiz qilishda kompleks birikmalar hosil qilish va parchalanish jarayonlaridan keng foydalaniladi. Kompleks birikmalarning hosil bo‘lishi reaksiyalaridan faqatgina alohida ionlarni aniqlashdagina emas, balki ularni bir-biridan ajratishda ham foydalaniladi. Agar III guppa kationlari aralashmasiga ammoniy xlorid ishtirokida ammoniy gidroksid ta’sir ettirilsa, hamma ionlar ham cho‘kmaga tushavermaydi. Chunki ammoniy xlorid NH₄OH ning dissotsiyalanishini juda sekinlashtiradi. Bunda OH^- ionlarining eritmadagi miqdori Fe(OH)₃, Al(OH)₃ va Cr(OH)₃ larning eruvchanligidan yuqori bo‘lishi uchun yetarli bo‘lsa ham, Fe(OH)₂ va Mn(OH)₂ gidroksidlarni cho‘kmaga tushirish uchun yetarli emas. Bunda Fe²⁺ va Mn²⁺ lardan tashqari Co²⁺ va Ni²⁺ ham cho‘kmaga tushmaydi, NH₄OH ta’sir etganda ular mustahkam kompleks kationlarni hosil qiladi:

Zn(NH₃)₆²⁺, [Co(NH₃)₆]²⁺ va [Ni(NH₃)₆]²⁺

Shunday qilib, uchinchi guppadagi uch valentli kationlarni ikki valentliklaridan ajratish mumkin. Kompleks hosil bo‘lishi reaksiyalaridan, shuningdek, ionlarni “niqoblash”da ham foydalaniladi. Eritmada Fe³⁺ ionlarining bo‘lishi boshqa kationlarni (masalan, Co²⁺) ochishga halaqit beradi, Fe³⁺ ionini ammoniy ftorid kompleks [FeF₆]^3- holida bog‘laydi. Vino va limon kislotalar yordamida ham Fe³⁺ ning juda murakkab kationlari hosil bo‘ladi.

Kompleks hosil bo‘lishi reaksiyalaridan ba’zi qiyin eriydigan (AgCl, AgBr, AgJ) va b. moddalarni eritishda ham foydalaniladi. Bunda ularga ammiak, tiosulfat, yodid eritmalari ta’sir ettiriladi. Masalan,

AgCl + 2NH₄OH = [Ag(NH₃)₂]Cl + 2H₂O
AgBr + 2Na₂S₂O₃ = [Ag(S₂O₃)₂]NO₃ + NaBr
Kimyoviy analizda kompleks birikmalarning guppachalari, ya’ni kataksimon yoki xelat birikmalar ham katta ahamiyatga ega. Ularning ba’zilari kompleksning ichidagi birikmalar deb ataladi.

Kompleks ichida birikma hosil qilishga III, IV, V analitik guppalar kationlaridan Fe³⁺, Co²⁺, Ni²⁺, Cu²⁺ va boshqalar ko‘proq moyil.