O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. A. Ikramov, G. N. Davranova, A. A. Ikramova

quyidagi 5ta davrga
bo‘linadi: 
1. Asos solingan davr
. 1867-1885 yillarni qamrab oladi. Zamonaviy ta’limning ilk 
tuzilishiga asos solingan. 
2. Birlashuv (konsolidatsiya) davri.
1886-1916 yillami o‘z ichiga oladi. Turli 
maktab qonunlari chiqarilgan, tizimli ta’lim yaratilgan. 
3. Tarqalish (ekspansiya) davri
. 1917-1936 yillami o‘z ichiga oladi. Ta’lim tizimi 
bo‘yicha favquloddagi kengash tavsiyalariga asosan rivojlantirildi. 
4.Harbiy davr.
1937-1945 yillar. Militaristik ta’lim tizimi. 
5. Zamonaviy davr.
1945dan hozirgi davrgacha ta’lim islohotlari. I davr (1868-
1885). 
I davr (1868-1885) 
Bu davrda Yaponiya bilimsizlik davridan tamaddun va ma’rifat davriga o‘tish 
bilan xarakterlanadi. Yaponiyalik Fukudzava Yukiti butun millatni ta’lim va 
ma’rifat yo‘liga chorladi. U “bilimga chaqiriq” deb nomlangan nashrida konfusiylik 
qadriyatlarini tanqid qiladi va g‘arb g‘oyalarini undan ustun qo‘ydi. Uning targ‘ibot 
ishlariga ko‘ra shu davming maktab dasturiga g‘arbga bag‘ishlangan darslar 
kiritiladi. Lekin uning fikriga qarshi chiquvchi konservatorlar Fukudzava Yukitining 
fikriga qarshi chiqadi, natijada jamiyat 2ga ajraladi. Har bir taraf ta’lim tizimining 
isloh qilish bo‘yicha o‘z qarashlarini himoya qiladi. Lekin yaponlar bunday 
murakkab holatda ham kompromiss-yechim topa oldilar. Natijada yetuk jahon ta’lim 
tizimi an’analari va Yaponiya ma’naviy
qadriyatlarini birlashtirib, yangi ta’lim tizimini yaratdilar.
Yapon ta’limining mumtoz shakllanishi 1867 — 1868 yillardagi mamlakat 
hukmdori Meydzi tomonidan amalga oshirilgan islohotlarga borib taqaladi. Bu 
hukmdorning o‘z oldiga qo‘ygan ikki qat’iy shiori bo‘lib, biri «Fukoku- kioxsi” — 
boyish, mamlakatni mustahkamlash va harbiylashtirish, ikkinchisi esa «Siokusan 
kogio” — ilg‘or G‘arb ishlab chiqarish texnologiyasi asosida mamlakat 
iqtisodiyotini rivojlantirish edi. Meydzi bu ikki maqsadni amalga oshirishning bosh 
omili ta’lim tizimlarini tubdan o‘zgartirish va yangilashda deb hisoblardi.
Davlat boshlig‘ining bu xulosalari Yaponiyada 1872 yilda «Ta’lim haqida 
Qonun» qabul qilinishiga olib keldi. Qonunga muvofiq tez orada eski uslubdagi 
ta’lim tizimi o‘rnida mamlakat rivojlanishini ta’minlashga samarali xizmat qiluvchi 
yangi yo‘nalishdagi 53750 ta boshlang‘ich 256 ta o‘rta maktab, 8 ta dorilfunun 
tashkil etildi. Bu o‘quv yurtlaridagi ta’lim shakllari ma’rifatli G‘arb ta’lim uslublari 

---

60 
bilan uyg‘unlashtirildi, 1890 yilga kelib ilgarigi 3.4 yillik boshlang‘ich maktablar 
muntazam 4 yillikka aylantirildi va u bepul amalga oshirila boshlandi.