O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi a. T. G’ofurov, S. S. Fayzullayev u. E. Raxmatov g enetika dan m a sa la va

1§. Genetik xarita tuzish
Genetik xarita deyilganda, har bir organizm guruhga mansub 
genlar, ulaming joylanish tartibi, ular orasidagi masofa tushuniladi. 
Hozirgacha ba’zi bir organizmlaming, chunonchi, drozafila pashshasi,
54

---

sichqon, makkajo’xori, pomidor, neyrospora, ichak tayoqcha bakteriyasi 
va boshqa organizmlaming genetik xaritasi tuzilgan.
Genetik xarita tuzish nihoyatda murakkab ish hisoblanadi. 
Masalan, drozofila pashshasining genetik xaritasini tuzish uchun 500 ta, 
makkajo’xoriniki uchun 400 ta belgi-xossaning nasldan-naslga o’tishi 
o’rganilgan. Genetik xarita tuzish uchun, birinchidan, 2-3 ta belgisi bilan 
farq qiladigan organizmlar chatishtirilib, 
F2
da ular nechta fenotipik sinf 
hosil qilishiga asoslangan holda o’sha belgilarni vujudga keltirgan 
genlar bitta yoki har xil xromosomada joylashganligi aniqlanadi. Shu 
yo’l bilan organizmlardagi boshqa belgilarni hosil qiluvchi genlaming 
bir xromosomada joylashganligi m a’lum bo’lsa, ikkinchidan, ular 
orasidagi masofa aniqlanadi. Genlar orasidagi masofa F
2
dagi 
krossingover foiziga qarab belgilanadi. Uchinchidan, genlaming 
xromosomada qanday tartibda joylanishi 
aniqlanadi. 
Bu ham 
krossingover natijalariga qarab belgilanadi.
Eukariot organizmlarda genetik xarita tuzish uchun talabalar 
belgilaming birikkan holda nasldan-naslga o ’tishi, krossingover, 
interferensiya, koinsidensiya hodisalari mazmunini o’zlashtirgan bo’lishi 
kerak.
Masala yechish metodikasi
Makkajo’xorining ikki xil formasi chatishtirilgan. Ulardan 
binning maysalari sarg’ish, barglarini usti yaltiroq bo’lib, kam nasi 
bergan. Ikkinchisining maysalari yashil, barglar usti xira bo’lib, normal 
nasi bergan. F| duragaylaming maysalari yashil, barglari xira, nasi 
berishi normal bo’lgan. F, bo’g’in retsessiv belgiga ega bo’Igan 
makkajo’xori bilan qayta chatishtirilganda Fb da quyidagicha natija 
olingan.
ll-jadval
Fb
fenotip
maysalar
barglar
nasi berish qobiliyati
soni
yashil
xira
Normal
235
yashil
yaltiroq
past
62
yashil
xira
past
40
sarg’ish
xira
past
4
sarg’ish
yaltiroq
past
270
yashil
yaltiroq
normal
7
sarg’ish
yaltiroq
normal
48
sarg’ish
xira
normal
70
Uchta germing xromosomada joylanish tartibini aniqlang. 
Koinsidensiya koeffitsientini toping.
55

---

Yechish:
fen yashil, xira, nasi 
P gen 
berishi normal
X
sarg’ish, yaltiroq, nasi 
berishi past 
a
b
gameta
fen yashil, xira, nasi 
Fi gen berishi normal 
A
B
C
X
A
a
a
A
A
a
a
A
gameta
B
b
B b
B
b
B
b
C
c
C
V
c
c
C
c
c
sarg’ish, yaltiroq, nasi 
berishi past
a 
a
b 
b