O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

6.18.(a,b)-rasm. Kumush va kumushning tayyor mahsuloti 
 
Tarkibida 
kumush 
bo‘lgan temir-tersak va chiqindilarga quyidagi xom 
ashyolar kiradi. 
1. Kumush-ruxli va kumush-kadmiyli akkumulyator, hamda kumush-magniyli 
elementlarni temir-tersak va chiqindilari; 
2. Elektr kontaktlarni temir-tersak va chiqindilari; 
3. Kukunli metallurgiya usulida olingan, tarkibida kumush bo‘lgan 
buyumlarni (metall-keramika kontaktlar) temir-tersak va chiqindilari; 
4. Tarkibida 70-80 foizgacha kumush bo‘lgan, ishlatilgan kumush 

---

194 
katalizatorlar; 
5. Tarkibida 0,5-20 foiz kumush bo‘lgan, kumushga to‘yintirilgan, ishlatilgan 
materiallar (pemza (metallurgik shlaklarni tez sovitish yo‘li bilan olingan g‘ovak 
ashyo), kvarsli qum, changlar, upa (pudra)
lar, matolar, paxta va boshqalar); 
6. Eritmalardan va kumushlash jarayonidan qolgan, ishlatilgan elektrolitlardan 
alyuminiy yoki rux bilan sementasiyalab ajratib olishda hosil bo‘ladigan metallik 
kumush shlamlari (kumush miqdori 2 dan 9 foizgacha); 
7. Kumush bilan qoplangan metall (temir, po‘lat, volfram, molibden, rangli 
metallar qotishmalari) va nometall (oyna, plastmassalar, keramika) buyumlarning 
temir-tersak va chiqindilari; 
8. Metallarning va nometallarning kukunlari (kumush miqdori 10-99,9 %); 
9. Turli xil buyum va detallar ishlab chiqarishda hosil bo‘ladigan tarkibida 
kumush bo‘lgan chiqindilar (kumush miqdori 60 foizgacha) hamda ushbu 
chiqindilardan eritib olingan quymalar; 
10. Tarkibida metall kumush bo‘lgan foto chiqindilarni kuydirishdan hosil 
bo‘lgan kullar; 
11. Tarkibida metallik (kolloid) kumush bo‘lgan, ishlatilgan va muddatini 
o‘tagan kino va fotomateriallar; 
12. Fiksaj eritmalardan (tarkibida 30-50 % Ag) metallarni ajratib olishda hosil 
bo‘ladigan kumush sulfidlari (ayrim hollarda metall kumush bilan aralashgan 
birikmalar); 
13. Kinoplyonka va fotoqog‘oz fabrikalarining kumushni regenerasiyalash 
sexlarida olinadigan kumush bromid, kumush radonit va kumush xlorid 
cho‘kmalari. Bu cho‘kmalar tarkibida 35-50 % Ag bo‘ladi. 
Qoida bo‘yicha barcha tarkibida 
platina
bo‘lgan xom ashyolar affinaj va 
metallurgik korxonalarda qayta ishlanadi. 
Affinaj zavodlari xom ashyolariga quyidagilar kiradi: 
1. Platina, nodir va rangli metallar qotishmalaridan tayyorlangan buyumlarning 
temir tersaklari; 
2. Platina va palladiy miqdori 10-15 foizdan kam bo‘lmagan ishlatilgan 

---

195 
platinali va palladiyli katalizatorlar; 
3. Nodir metallar singigan futerovka va gaz chiqish tuynuk siniqlari (0,7-2,0 % 
Ag va 0,3-0,5 foizgacha Au va platina guruhi metallari); bu materiallar tarkibiga 
shamot, magnizit, kvars va boshqalar kiradi. 
(a) (b)