O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

Ammiakli
eritmalarda eritishda erituvchi vazifasini ammiak va ammoniy tuzlari 
bajaradi. Bundan kelib chiqib, ammiakli-karbonotli sxema bo‘yicha, mis bilan 
qoplangan mis-alyuminiy bimetallik skrapi va plastmassa chiqindilari kiradi. 
Tanlab eritish jarayonida tarkibida 15 g/l mis va 250-450 g/l ammoniy 
korbanat angidridi bo‘lgan eritmalar ishlatiladi. Bunda eritish tezligi - eritmani 
aralashtirish tezligiga, mis ionlarini konsentratsiyasiga va harakatiga bog‘liq. 
Ammiakli eritmaga mis o‘tgandan so‘ng, mis ajratib olinadi. Ammiakli eritma 
qaytadan jarayonda ishlatiladi. Bunday eritish asosan 50-60
0
C haroratda maxsus 
perkalyasion tipdagi apparatlarda olib boriladi. Bular faqat granulalanilgan 
mislarni eritish uchun qulay bo‘lmay, balki paketlangan misni, temir-tersaklarni va 
chiqindilarni, hamda ikkilamchi xom ashyoning boshqa turli xillarini ham eritish 
uchun effektiv hisoblanadi. Ammiakni eritmadagi dastlabki konsentratsiyasi 100-
150 g/l ni korbanat angidrid gazini konsentratsiyasi 80-100 g/l ni tashkil qiladi. 
Misni eritmadagi ishtiroki ham bir valentli, ham ikki valentli ammiakli 
komplekslar ko‘rinishida uchrashi xarakterli hisoblanadi. 
Bunda misni ajralishi 99 foizga etadi. Mis bilan birga eritmaga ruh va nikel 
o‘tadi. Temir, qalay, qo‘rg‘oshin erimaydigan cho‘kma tarkibida qoladi. Bu 
ammiakli eritishni afzalliklaridan biri hisoblanadi. Eritma qattiq fazadan 
ajratilgandan so‘ng, cho‘ktirishga yuboriladi. iqtisodiy hisob-kitoblar shuni 
ko‘rsatdiki, misni kukun holida ajratib olish maqsadga ko‘proq muvofiq 
hisoblanadi. Bu kukunni bahosi - kompakt misni bahosidan 1,5 baravar qimmat 
bo‘ladi.
Kukun olishni nisbatan oson sxemasi quyidagichadir: 
1)
eritma distilyasiyalanadi (haydalanadi, tozalanadi), natijada quyidagi 
reaksiya bo‘yicha mis oksidi cho‘kmasi olinadi: 

---

179 
[Cu(NH
3
)
4
]Co
2 

CuO + 4NH
3 
+ Co
2
;
2)
hosil bo‘lgan mis oksidi cho‘kmasi vodorod bilan 700-760
0
C haroratda 
tiklanadi va natijada kukun olinadi. 
Kukunda misni miqdori 99,4 foizni, qolgani temir bo‘ladi. Bu kukun yana 
qayta ishlanib, misni miqdorini 99,9 foizga etkazishi mumkin. Bunday mahsulot 
qalinligi 1 mm bo‘lgan mis lentalarini, diametri 10 mm bo‘lgan devorlari yupqa 
trubalarni ishlab chiqarishda keng foydalaniladi.