Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Konstruktiv mantiq –
matematik mantiqning asosiy oqimlaridan biri. 
U konstruktiv matematikaga asoslanish hamda intuitiv mantiq qoidalarini 
tanqidiy oʻrganish negizida paydo boʻlgan. Mantiqdagi bu oqim ham Kantor 
toʻplam nazariyasidagi paradoksni hal qilishga urinish asosida paydo boʻldi. 
Konstruktiv mantiq real dunyoda mavjud boʻlmagan, lekin fikrda qurish 
mumkin boʻlgan obyektlarni, ularning oʻzaro mantiqiy bogʻlanishlarini 
tadqiq etadi.
Logitsizm – 
bu oqim ham Kantor toʻplam nazariyasidagi paradokslarni 
hal qilishga intilish asosida vujudga kelgan. Logitsizm noklassik mantiqning 
oʻziga xos tarmogʻi boʻlib, unda mantiq ilmi va matematikaning oʻzaro 
yaqinligiga alohida e‘tibor beriladi. Xususan, ba‘zi oʻrinlarda mantiqni 
matematikadan ustun qoʻyishga intilish, boshqa oʻrinlarda ularni 
tenglashtirish bitta fan deb hisoblash hollari mavjud. Uning tarafdorlari 
matematikani mantiq doirasiga toʻlaligicha kiritish mumkin, buning uchun 
xech qanday qoʻshimcha tushunchalar talab qilinmaydi, deb ta‘kidlaydilar. 
Bu fikr matematik haqiqatni aniqlashda juda katta ahamiyatga ega edi. 
Matematika rivoji uchun boshqa fanlarga nisbatan mantiq juda katta 
ahamiyat kasb etadi. Undagi teoremalar, aksiomalar kuchli mantiqiy asosga 
ega. VA, umuman, matematika qadimdan mantiqan izchil fan deb 

---

370 
hisoblangan. Biroq, hozirda matematikani mantiq ilmi bilangina bogʻlash 
orqali fan sifatidagi maqomini oʻrnatish va tushuntirish mumkin emasligini 
koʻpchilik matematik va mantiqshunoslaryaxshi bilishadi.
Intuitsionistik mantiq 
ham matematikaning rivoji bilan uzviy bogʻliq 
ravishda shakllangan.Asoschisi gollandiyalik matematik va mantiqshunos 
L.Brauer boʻlib, u va uning tarafdorlari fikriga koʻraintuitsiya matematika va 
mantiqning asosida yotadi. Ularning ta‘kidlashicha, toʻplam nazariyasi bilan 
bogʻliq paradokslarning vujudga kelishi nafaqat Cheksiz lik abstraksiyasini 
qabul qilish bilan, balki klassik mantiqning qonunlari hamda muhokama 
yuritish usullariningyangi bilish vazifalarini hal etishdagi zaifligi bilan ham 
bogʻliq. 
Ana shunday yoʻnalishlardan biri 
formal mantiq
boʻlib, u toʻgʻri 
tafakkur shakllari va qonunlarini oʻrganadi.
Unda fikrning konkret 
mazmunidan chetlasxilgan holda e‘tibor fikr strukturasiga (shakliga) 
qaratiladi (―formal‖ soʻzi mazkur yoʻnalishda fikrning shakli, ya‘ni 
formasining tadqiq etilishini bildiradi). SHuningdek, formal mantiqda 
fikrning rivojlanishi maxsus oʻrganilmaydi. Unda bildirilgan fikr 
predmetning muayyan sharoitdagi qat‘iy holatini aks ettiradi deb hisoblanadi. 
Demak, formal mantiq fikrning strukturasi (shakli, tuzilishi) jihatidan toʻgʻri 
qurilishi bilan bogʻliq qonun-qoidalarni tadqiq etadi.