Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Fan metodlari: umumilmiy, xususiy ilmiy va fanlararo tadqiqot 
metodlari
. Fan metodining asosiy mazmunini yoki avval amaliyotda 
sinalgan ilmiy nazariyalar tashkil etadi: har qanday nazariya boshqa 
nazariya‘ni yaratuvchi yoxud amaliyot mazmunini yoki izchilligini 
belgilovchi metod vazifasini bajaradi. Ilmiy bilishda falsafiy metodlarning 
roli 
katta. 
Falsafaning 
aksariyat 
metodlari 
fan 
taraqqiyoti 
va 
differensiatsiyasida umumilmiy metod vazifasini bajargan. Xususan, 
falsafaning universal metodi boʻlgan tarixiylik va mantiqiylik tamoyilining 
birligi metodi biologiya, ximiya, antropologiya, tarix va boshqa fanlarda 
evolyusion ta‘limotning asosi boʻlib xizmat qilgan. Ijtimoiy bilishda tarixni 
mushohada qilish va tizimlashtirish, qiyoslash va modellashtirish barcha 
ijtimoiy fanlar uchun metod vazifasini bajaradi. Shuningdek, alohida fan 
doirasida tadqiqot jarayonida qoʻllaniladigan oʻziga xos metodlar mavjud 
boʻlib, ular xususiy metodlar deb ataladi. Misol uchun, fizika, ximiya, 
astronomiya yoki mantiq fani doirasida muayyan holatni oʻrganish jarayonida 
ishlatiladigan tamoyil, tadqiqot usullari boshqa fan doirasida qoʻllanilishining 
iloji boʻlmaydi.
Fanlararo tadqiqot metodlari esa bir nechta fan doirasida ditsiplinalararo 
tadqiqotlarga tatbiq etilishi mumkin boʻlgan metodlardir. Misol uchun 
ijtimoiy sotsiologiya, ijtimoiy falsafa, sotsial psixologiya predmetlari orasida 
oʻrganilayotgan muammolar echishga yordam beradi. Bunga ma‘lumotlarni 
1
Пригожин И., Стенгерс И. Время, хаос, квант. - М.,1994; Haken H. Information and self - organization: a 
makroscopic approach to complex systems. Berlin, 2000. 

---

249 
sintetik va integrativ usulda ishlash, tizimli yondashuv asosida xulosa 
chiqarish metodi ham misol boʻla oladi.