O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim va zirligi

Ularning tuzilishi va ishlash prinsipi.

O’zgarmas tok mashinalari, asosan qo’zg’almas qism–statina (stator) va qo’zg’aluvchan qism – yakor (rotor) dan iborat bo’ladi. Stator yirik mashinalar uchun po’latdan, kichik mashinalar uchun cho’yandan quyib yasaladi va unga qutblarning o’zaklari o’rnatiladi. Bosh qutblar statinaning ichki sirtiga o’rnatilgan

bo’lib, unga uyg’otish chulg’amlari o’ralgan bo’ladi. Bosh qutb mashinaning asosiy magnit maydonini xosil qiladi.

YAkor silindrsimon magnit o’zak bo’lib maxsus o’qqa o’rnatilgan bo’ladi. U qalinligi 0,35…0,5 mm li maxsus elektrotexnik po’lat plastinkalar to’plamidan tayyorlanadi. Uyurma toklarning xosil bo’lishiga nisbatan bo’lgan va quvvat isrofini kamaytirish maqsadida plastinkalar bir – biridan lak bilan izolyasiya qilinadi. Aylanuvchan yakorning chulg’amlarida o’zgaruvchan EYUK xosil qilinib, kollektor va cho’tkalar yordamida generatordan o’zgarmas tok olinadi. U aloxida – aloxida seksiya qilinib maxsus pazlarga joylashtiriladi. CHulg’amning uchlari kollektor platinkalariga chiqarilib kavsharlanadi. Kollektor silindr shaklida bo’lib, misdan yoki latundan yasalgan aloxida – aloxida platinkalardan iborat. Plastinkalar bir – biridan va korpusdan mikanit manjeta bilan izolyasiyalanadi.Korpusga o’rnatilgan cho’tkalar yordamida kollektordan tok olinadi. CHo’tka maxsus tutqichga o’rnatilgan bo’lib, ko’mir, grafit, mis yoki bronza aralashmasidan tayyorlanadi. Mashinani yakori birlamchi dvigatel bilan o’zgarmas tezlikda aylantirilganda uni chulg’ami o’ramlarini bosh magnit kuch chiziqlari kesib o’tadi. Natijada magnit induksiya qoidasiga binoan, EYUK induksiyalanadi, ya’ni E=snF bu erda s – koeffitsent, n – yakorning aylanishlar tezligi, F – magnit oqim (Vb).YAkor chulg’ami shunday yasalganki, xuddi parallel tarmoqlardagi singari ularning xar bir simlarida xosil bo’lgan EYUK larning yo’nalishi bir xil bo’ladi. SHunday qilib, xuddi bir xil birlamchi elementlarni gruppa qilib ulanganidagiga o’xshash sxema xosil bo’ladi. YAkor aylanganida kolektor palstinkalari qo’zg’almas cho’tkalarga nisbatan uzluksiz xarakatlanib turadi.