O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim va zirligi

12 V kuchlanishda ishlovchi lampalar 12 V kuchlanishli akkumulyator

K A V S

E

2.5- rasm. 12 V kuchlanishda ishlovchi lampalar, akkumulyator va ulardan tuzilgan tarmoqlangan elektr zanjiri.

4. 
   - rasmda berilgan zanjirda har bir lampa (R₁ , R₂ , R₃ , R₄ qarshiliklar) bir xil 12 V kuchlanish ostida buladi. Ushbu zanjir orqali elektr zanjirining asosiy tushunchalari bilan tanishamiz.
   

Tugun. Elektr zanjirida uch va undan ortiq elementlarni birlashtiruvchi nuqta tugun deb ataladi, 10-rasmda A, V, S, D, E, I tugunlar ko’rsatilgan. Tugunlar zanjirda albatta katta nuqta sifatida ajratilishi shart, aks holda bunday nuqta simlarni kesishmasi (ulanmagan) deb qaraladi. 10- a rasmda keltirilgan sxemada A, V, S tugunlar bitta tugun , D, E, I tugunlar bitta tugun hisoblanadi. Odatda sxemada simmetrik ko’rinishni ta’minlash va chizishga qulay bo’lishi uchun shunday tasvirlanadi. Aslida ular bitta tugun hisoblanadi, 10 b rasmga qarang. SHunday qilib ushbu sxemada ikkita tugun mavjud. Tugunlar uchun Kirxgofning birinchi qonuni o’rinlidir. YA’ni tugunga kelayotgan toklar tugundan chiqayotgan toklarga teng

^I0 ^{= I}1 ^{+ I}2 ^{+ I}3 ^{+ I}4 ^,

yoki tugundagi toklarning algebraik yig’indisi nolga teng

^I0 ^{+ I}1 ^{+ I}2 ^{+ I}3 ^{+ I}4 ^{= 0.}

Tarmoq. Elektr zanjiridatugunlar oralig’i tarmoq deb ataladi. Masalan 10- rasmda A tugundan R₁ qarshilik orqali D tugungacha bitta tarmoq; A tugundan K kalit va E manba orqali D tugungacha ikkinchi tarmoq, va hokazo. 10 - a, b rasmlardan ko’rinib turibdiki zanjirda 5 ta tarmoq mavjud. SHuningdek qarmoq qarshiligi, tarmoq toki, tarmoq uchlaridagi kuchlanish tushunchalari mavjud. Tarmoq qarshiligi deb shu tarmoqda ketma-ket ulanib turgan iste’molchilarning umumiy qarshiligiga aytiladi va bu qarshilik ketma-ket ulangan iste’molchilar qarshiliklari yig’indisiga tkeng. Tarmoq toki Om qonuniga muvofiq tarmoq uchlaridagi kuchlanishni tarmoqning umumiy qarshiligiga nisbatiga teng.

Kontur. Elektr zanjiridagi yopiq xalqa kontur deb ataladi. 9 rasmdagi zanjir konturlarini ko’ramiz:

1- kontur: A tugun, R₁ qarshilik, D tugun, E manba va yana A tugun, kontur yopildi. Konturda bitta manba bitta iste’molchi mavjud.

2- kontur: A tugun, V tugun, R₂ qarshilik, E tugun, D tugun, R₁ qarshilik va yana A tugun. Konturda manba yo’q.

Shu tarzda, zanjirdagi barcha konturlarni belgilab chiqishimiz mumkin.

Konturlar uchun Kirxgofning 2-qonuni o’rinli. YA’ni Konturdagi elektr yurituvchi kuchlarning yig’indisi shu kontur elementlaridagi kuchlanishlar tushuvining yig’indisiga teng. 1- va 2- konturlar uchun Kirxgofning 2- qonunini qo’llasak:

1. 
   kontur uchun E = I₁ • R₁ , yoki E = U₁
   
2. 
   kontur uchun I₁ • R₁ + I₂ • R₂ = 0, yoki U₁ + U₂ = 0, chunki 2- konturda tok manbai yo’q, shuning uchun E = 0.