|
Jismoniy tarbiya gigienasining qisqacha tarixi.
Maktab o`kuvchilarining jismoniy tarbiya gigienasi.
O`quvchilarning jismoniy tarbiyasi.
Jismoniy tarbiya mashg’ulotlariga qo`yilgan gigienik talablar.
O`quv trenirovka jarayonining asosiy gigienik printsiplari.
Sportning ayrim turlari bo`yicha o`tkaziladigan mashg’ulotlarga qo`yiladigan gigienik talablar.
Gigiena fannining boshqa aniq va ijtimoiy fanlar bilan uzviy aloqasi.
Maktab o`kuvchilarining jismoniy tarbiya gigienasi
O`quvchilarning jismoniy tarbiyasi o`quv tarbiya tizimining ajralmas qismi bo`lib, ularni sog’lomlashtirishda juda katta ahamiyatga ega. Yoshlikdan boshlab jismoniy tarbiya bilan shug’ullanishning muximligi shundaki, bu davrda bolalarda markaziy nerv sistemasining plastikligi, shartli reflektor aloqalarining oson paydo bo`lishi tufayli yangi xarakat malakalarini o`zlashtirish oson bo`ladi. Chaqaloqlikdan boshlab jismoniy tarbiyaning to`g’ri o`tkazilishi jismoniy rivojlanishga va organizmning barcha funktsiyalariga juda ham yaxshi ta`sir ko`rsatadi.
Bola organizmining me`yor bo`yicha jismoniy rivojlanishida xarakat- tayanch apparatining bir tekis rivojlanishi va qomatning to`g’ri shakllanishi faqat estetik emas balki katta gigienik ahamiyatga ega. Chunki ichki organlarning to`g’ri xolatda bo`lishini va me`yordagi faoliyatini hamda kam energiya sarf qilib jismoniy ish bajarishini ta’minlaydi. O`z-o`zidan ma’lumki organizmning jismonan to`g’ri rivojlanishi faqat jismoniy ishchanlikka emas balki ruxiy faoliyatga ham ijobiy ta’sir ko`rsatadi, chunki jismoniy va aqliy tarbiya bir-biri bilan uzviy bog’liqdir. P.L.Leskaft xar qanday bir tomonlama ish xox jismoniy, xox aqliy ish bo`lsin odamni charchatib qo`yishi va ongli faoliyatini susaytirishi mumkin deydi. Aqliy mexnatni jismoniy mashqlar bilan navbatlashtirib turish o`quv ishini engillashtiradi. SHuning uchun ham u muxim gigienik va pedagogik ahamiyatga ega.
Xozirgi paytda xarakat faoliyatini kamaygani (gipodinamiya, gipokineziya) tufayli maktablardagi jismoniy tarbiya va sport mash- g’ulotlarining roli juda oshdi. Bu kattalar va bolalar xozirgi zamon turmush tarzining xarakterli xususiyati xisoblanadi. Bular fan va texnika yutuqlarining turmushga joriy etilishi, transportning keng rivojlanishi, turmush sharoitining yaxshilanishi va xakazolar bilan izoxlanadi. Zero bular muskul faoliyatini chegaralab qo`yadi.
Jismoniy mashqdar yuqorida aytib o`tilganidek aloxida biror organ yoki tizimga emas balki butun oragnizmga ta’sir ko`rsatadi. Lekin uning turli tizimlari funktsiyalari takomillashuvi bir xilda sodir bo`lmaydi.
Ayniqsa muskullar tizimida o`zgarishlar yaqqol seziladi. U muskullar xajmining kattalashishi, to`qimalar fizik-kimyoviy xususiyatlarining o`zgarishi, almashinuv jarayonlarining kuchayishi, funktsional imkoniyatlarning takomillashuvi bilan ifodalanadi. Bularning natijasi o`laroq muskullarning kuchi va katta xajmdagi ishni bajarish qobiliyati ancha ortadi. Qurbi etadigan bir xildagi turli muskullar gruppalariga tushadigan yuklama gavdadagi barcha muskullarning rivojlanishini ta’minlaydi.
Jismoniy mashqlarni muntazam o`tkazib turish natijasida o`quvchilarning harakat-tayanch apparatida bir qator ijobiy o`zgarishlar vujudga keladi. Skeletning eng ko`p yuklama tushadigan qismlarida suyak to`qimasining ro`yi-rost gipertrofiyasi kuzatiladi. Naychasimon suyaklarning diametri kattalashadi, suyaklar og’irroq va mustaxkamroq bo`ladi. Masalan yosh sakrovchilar, irg’ituvchilar va boshqalarning rentgenogrammalarida itaruvchi oyog’ida, irg’ituvchi qo`lida va boshqalarda suyak to`qimalari gipertrofiyasi qayd qilinadi. Jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish moddalar almashinuvini yaxshilaydi. Bu plastik jarayonlarning yaxshi kechishiga olib keladi. Natijada bola organizmining o`sishi va rivojlanishi yaxshi bo`ladi.
Mashqlar jarayonida kuch-quvvat, xarakatchanlik va nerv jarayonlarining muvozanati ortadi. Jismonan trenirovka qilgan bolalarda shartli reflekslar tezroq paydo bo`ladi. Bunday bolalarning xotirasi va diqqatini to`plashi yaxshi bo`ladi. Ularda o`quv kuni davomida ish qobiliyati yuqori bo`ladi. Bu esa o`zlashtirishga tezroq moslashadi. Markaziy nerv tizimining idora etuvchi rolini xudi anna shu takomillashuv tufayli jismonan chiniqqan o`quvchilarda ayrim organlar va tizimlar ishi jismoniy yuklamalarda ancha iqtisodli bo`ladi. Asosan maktabda turli jismoniy
mashqlarni qo`llashning asosiy natijasi o`kuvchilar sog’lig’iga yaxshi ta’sir ko`rsatishidir. Jismoniy mashqlarning umumiy nospetsifik ta’siri tashqi muxitning bir qator noqulay omillariga: isib ketishga, sovuq qotishga, gipoksiyaga va boshqalarga shuningdek infektsion va boshqa kasalliklarga chidamlilikning oshishi bilan namoyon bo`ladi.
O`quvchilarning jismoniy tarbiyasiga: ertalabki gimnastika (badan tarbiya), maktabda mashg’ulot boshlangunga qadar gimnastika - jismoniy tarbiya darsi, jismoniy tarbiya minutlari, darsdan tashqari vaqtda ommaviy fizkul’tura ishlari, jismoniy mexnat, chiniqishlar kiradi.
O`quvchilarni jismoniy tarbiyalashning asosiy shakli jismoniy tarbiya darslari xisoblanadi. Unga barcha sinflar uchun xaftasiga 2 soatdan ajratiladi. Darslar asta-sekinlik, izchillik va muntazamlilik printsiplariga asoslanib o`tkaziladi. O`quvchilarning uyg’un ravishda jismoniy rivojlanishini ta’minlaydigan turli-tuman mashqlar kiritiladi. Kichik maktab yoshida xarakat faolligini oshirish va takomillashtirishga qaratilgan xar-xil mashqlarni keng qo`llash zarur, xadeb bir-xil xarakatlar qilishdan qochish va yurak-tomir va nafas olish tizimlariga yomon ta’sir ko`rsatadigan og’ir ishlarni qilmaslik zarur. O`rta maktab yoshida muskul kuchini rivojlantiradigan mashqlarni kamaytirish zarur. CHunki ular suyaklarning bo`yiga o`sishini to`xtatishi mumkin. Katta maktab yoshida tez bajariladigan mashqlardan oldin chidamlilikka qaratilgan mashqlarni bajarish, kuch bilan qilinadigan mashqlarni esa eng keyin bajarish lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
