O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim

Sportchilar kasallanish va shikastlanishini o`rganishga oid adabiyotlar tahlili

Sportchilarda jarohatlar lokalizatsiyasi (joylashishi) ni o`rganish borasidagi ko`p yillik tadqiqotlar lokomotor apparatni eng zaif bo`g’inlarini aniqlashga yordam beradi. Ilmiy adabiyotlarda (V.K.Dobrovol’skiy, 1962; Z.S.Mironova, 1964; 1968) ko`p marotaba ko`rsatilganidek hozirgi vaqtda tizza bo`g’imi eng zaif bo`g’in bo`lib, uning ulushi tayanch harakat apparati patologiyasini 50% ni tashkil qiladi. Keyingi o`rinni tovon-boldir bo`g’imi egallaydi. Uning jarohatlari va kasalliklari 10% sportchilarda qayd etilgan. Tayanch harakat apparati patologiyasini 10% ga yaqini umurtqa pog’onasini ko`krak va bel qismlariga to`g’ri keladi. Boldir va tovon jarohatlari 6% ni tashkil etadi. Elka bo`g’imi, kaft va son jarohatlari 5% ni; tirsak bo`g’imi patologiyasi 3,5% ni; tayanch harakat apparatining boshqa bo`g’imlari jarohatlari esa 1,5-2,5% ni tashkil etadi. SHuni yana bir bor ta`kidlash joizki, mazkur raqamlar sportchilarda tayanch harakat apparatining patologiyasini lokolizatsiyasi haqida faqat umumiy tushunchani beradi, xolos. Jarohatlar lokalizatsiyasi har bir sport turi uchun o`ziga xos xususiyatlarga ega.

Chunonchi, tayanch harakat apparatini o`tkir jarohatlari va surunkali kasalliklarini solishtirma ulushi biz tekshiruvdan o`tkazgan sportchilar guruhida turlicha bo`ldi: jarohatlar 61% ni, kasalliklar esa 39% ni tashkil etdi. Bu ma`lumotlar ko`plab mualliflar (V.I.Rokityanskiy, 1964; L.M.Dvorkin, 1964) ning statistik tadqiqotlari natijalarini tasdiqlaydi.

Shu bilan birga, V.F.Bashkirov o`tkazgan tadqiqot natijalari N.N.Priorov (1958), L.La-kova (1958), D.Shoviev (1981) ma`lumotlariga zid bo`ldi. Ular teskari bog’lanish, ya`ni tayanch harakat apparati surunkali mikrotravmalari sonining sezilarli ustunligini aniqladilar. ehtimol, bu turli mualliflar har xil kontingent bilan ishlaganlari bilan tushuntirilsa kerak.

Ayrim mualliflar tibbiy ko`riklar tahlili, boshqalari chuqurlashtirilgan bosqichli tadqiqotlar natijalari va statsionar (kasalxona) ma`lumotlarini keltiradilar.

Sportchilarda tayanch harakat apparati patologiyasi xususiyatlarini tahlili shuni ko`rsatdiki, tizza bo`g’imi menisklarini shikastlanishi sport travmatologiyasini asosiy, etakchi fiziologik birligi bo`lib qolmoqda. U barcha patologiyaning 21,4% ni tashkil etadi. Menisklarni shikastlanishi sportning o`yin turlari guruhida ko`p uchraydi (33,1%), keyingi o`rinlarni yakkakurash, murakkab- koordinatsion va tsiklik sport turlari egallaydi. Tizza bo`g’imi, tovon-boldir va tirsak bo`g’imlarini kapsula – bog’lam apparati jarohatlari 11,8% ni tashkil etib, murakkab-koordinatsion sport turlari guruhida ko`p uchraydi. So`ng o`yin va

tsiklik sport turlari, yakkakurash guruhlarida kuzatiladi. Tadqiqotlar natijalarini ko`rsatishicha, sportchi tayanch harakat apparati kasalliklarini 40% i bo`g’imlar jarohatlanishiga to`g’ri keladi. Sinishlar – 7,1%, mushaklar va paylarni shikastlanishi 6% ni tashkil etadi. Lat eyish – 6,2% da uchrab, tsiklik va sport o`yin turlarida ko`proq kuzatiladi. Tayanch harakat apparatini surunkali kasalliklariga bo`g’imlar kasalliklari (shakl buzar artrozlar, xondromalyatsiya, yog’ tanachalari kasalliklari, bo`g’imlarning surunkali mikrotravmatizatsiyasi, osteoxondropatiyalar, meniskopatiya, surunkali sinovit, bursitlar) kiradi va ular barcha kasalliklarni 13,8 % ini tashkil etadi. Mushaklar va paylarni shikastlanishi, suyak usti pardasini surunkali kasalliklari, ya`ni spondilyoz va spondiloartrozlar, turli xil nuqsonlar 7% ni tashkil etadi.

Sportchilarni tayanch harakat apparati surunkali kasalliklari o`tkir jarohatlar kabi sport faoliyati, mashq qilish tartibi xususiyatlari, tayyorgarlik davri, sportchining yoshi, malakasi, morfologik, antropometrik, anatomik-funktsional xususiyatlariga bog’liq bo`lgan o`ziga xoslikka egadir.

yakkakurash murkkab-koordinatsion sport turlari

tsiklik sport turlari sportning o`yin turlari

tezkor kuchlanish sport turlari boshqa(texnik) sport turlari