O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim

7.  Ta’lim  mazmunini  tabaqalashtirish.  Ta’lim  mazmunida  milliy  va 

jahon tajribalarini muvofiqlashtirish. 

Ta’lim  mazmunini  tabaqalashtirish  o’ziga  xosi  ijodiy  jarayon  bulib  u  ta’lim 

oluvchilarning  individual    xususiyatlari  va  intellektual  salohiyatini  hisobga  olgan 

holda  amalga  oshiriladi  hamda  shular  asosida  ta’lim  oluvchilar  guruhlarga 

ajratiladi.  Bunda  o’rganilayotgan  manbaning  (mavzuning  bobning,  fanning, 

kursning,  sohaning  va  shu  kabilarning)  mazmuni,  hajmi,  murakkabligi  bilan  bir  – 

biridan  farqlanadigan  turli  darajadagi  o’quv  dasturlari  va  rejalari,  didaktik  va 

innovasion  kommunikativ  didaktik  materiallar  tayyorlanadi  hamda  ularni  bajarish 

va ulardan foydalanish metodologiyasi tayyorlanadi. 

Ta’lim  mazmunining  hajmi  kishilik  jamiyat  tajribalari,  madaniyati,  ma’rifati 

qo’lamiga, harakteri esa uning darajasi, yo’nalishi va eng avvalo ehtiyojlari, orzu – 

umidlariga binon ta’lim mazmuni, uning tarkibi va yo’nalishi kelib chiqadi. 

Ta’lim  jarayonida  ta’lim  oluvchilar  ta’lim  (o’quv  materiali)  mazmunini 

o’zlashtiradilar. Bu mazmun qancha kam va tushunarli bo’lsa, ta’lim jarayoni ham 

unga mos holda qisqa bo’ladi. Ammo, bu jarayon samaradorligi aniq boshlang’ich 

va so’nggi holatiga ko’ra baholanadi.  

Umuman olganda pedagogikada ta’lim mazmuni deganda jamiyat taraqqiyoti 

davomida ularga mos, o’z tasdig’ini topgan va to’plangan tajribalar tuguniladi  va 

---

 

 

ular  bir  paytning  o’zida  ta’lim  maqsadlari,  o’zlashtirish  ob’ekti,  ta’lim  natijasi 

sifatida namoyon bo’ladi. 

Pedagogik  manbalarda  ta’lim  mazmuni  haqidagi  masala  munozarali 

harakterga  ega.  Bu  tushunchani  izohlashga  ko’plab  yondashuvlar  mavjud  bo’lib, 

uning mohiyati va ildizlari uzoq o’tmishga borib taqaladi. 

“Jahon  ilm  –  ma’rifatining  buyuk  nomoyondalaridan  biri  Muhammad  ibn 

Muso  al  –  Xorazmiy  inson  xulq  –  atvori,  xatti  –  harakati  mantiqiy  fikrlashga 

asoslanganligini u mukammal shakllanishi mumkin, degan edi. 

Abu  Nasr  Farobiy  esa,  ta’lim  faqatgina  so’z  va  o’rganish  bilangina  bo’ladi, 

tarbiya  amaliy  yoki  tajriba  bilan,  ya’ni  shu  xalq,  shu  millatning  amaliy 

malakalariga  iborat  bo’lgan  ish  –  harakat,  kasb  –  hunar  berilgan  bo’lishi, 

o’rganishdandir, deydi. 

Alisher  Navoiyning  asarlarida  maktab  va  madrasalardagi  ta’lim  tarbiya 

usullari,  ta’lim  olish  tamoyillari,  talabalarga  bilim  beradigan  mudarris  va  ustoz  – 

murabbiylarning  o’zlari  dono  va  tarbiyasi  yuksak  pedagogik  mahoratga  ega 

bo’lishi zarurligi uqtirilgan” 

Bilimlarni 

egallashga 

yo’naltirilgan 

ta’lim 

mazmuni 

shaxsning 

ijtimoiylashuviga  imkon  berib,  u  ta’lim  oluvchining  “fan



ta’lim



amaliyot” 

tizimidagi sohalar bilan muloqotini belgilaydi. Ushbu yondashuvga ko’ra, bilimlar 

ta’lim  oluvchilarning  intellektual  mulkiga  aylanadi.  I.Ya.Lerner,  M.N.Skatkin  va 

shu  kabi  pedagog  olimlar  tomonidan  ta’lim  mazmuni  mohiyati  aniqlangan. 

Ularning fikriga ko’ra ta’lim mazmuni faqat bilim va ko’nikmalardan iborat emas. 

Zero, bilim va ish – harakat usullari ta’lim mazmunining muhim  elementidir. Rus 

pedagog  olimi  I.Ya.Lerner  bilimlarni  quyidagi  uch  vazifa  (funksiya)  sini  ajratib 

ko’rsatadi. 

1. O’rganilayotgan real voqelik haqida umumiy tasavvur hosil qilish, jamiyat 

va insonning yaxlit rivojlanishini ilmiy tasavvur etish; 

2. Ish harakat usullarini mo’ljalga olish asoslarini yaratish yoki ish – harakat 

usullarining yo’nalishini aniqlash; 

---

 

 

3.  O’sib  –  o’rganilayotgan  ob’ektlarga  nisbatan  ematsional  munosabatlar 

asoslarini shakllantirish, shu yo’l bilan dunyoqarashni tarbiyalash vositasi bo’ladi.