O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus tahlim vazirligi Farg’ona Davlat Universiteti Fizika yo’nalishi uchun

5 - Мавзу: Куёш радиациясининг атмосферада узгариши.
Режа:
1. Атмосферанинг юкори чегарасида радиация таксимоти.
2. Атмосферада Куёш энергиясининг трансформацияси.
3. Ер сирти ва атмосферанинг радиация баланси.

Radiasiya oqimi jadalligining Quyoshning og'ishi va joyning geografik kengligiga bog'liqligi radiasiyaning sutkalik va yillik o‘zgarishIari, shuningdek, uning zonal taqsimotini belgilaydi. Quyosh radiasiyasininng zonal taqsim- oti atmosferaning shaffofligi, buiutlaming turi va miqdori hamda boshqa omillar ta'sirida kuchli buzilishi mumkin.

Atmosferaning shaffofligi atmosferadagi suv bug‘i va aerozol zarracha- lar miqdoriga bog'liq. Shuning uchun turli havo massalarida atmosfera¬ning shaffofligi har xil. Arktik havoda shaffoflik katta, chunki suv bug‘i va aerozol zarrachaiaming miqdori oz. Tropik havoning shaffofligi ancha kichik. Havo shaffofligining kamayishi atmosferadagi chang va qum zarrachalari miqdorining ortishiga bog'liq. Tropik dengiz havosida shaffoflikning kamayishi atmosferada suv bug‘i miqdorining katta bo‘lganligi bilan belgiianadi. Katta koiamli o'rmon yong'inlarida, kuchli chang bo'ronlarida, vulqon otilishlarida havoning shaffofligi kamayadi.
Bulutlilikning atmosfera shaffojligiga ta ’siri quyidagicha. Bulutli ob-havoda to‘g‘ri Quyosh radiasiyasi Yer sirtigacha umuman yetib kelmaydi. 0‘rta yarusli bulutlilik to'g'ri Quyosh radiasiyasini qisman o'tkazishi va sochilgan radiasiya miqdorini ko'paytirishi mumkin. Patsimon bulutlilik Quyosh radiasiyasining katta qismini o'tkazadi.
Радиация ёки нурланиш-бу электромагнит тўлқин, характер жиҳатидан тўлқин узунлиги ва тебраниш частотаси.
Радиация нурлатгичдан хамма йўналишлар бўйича тарқалади ва унинг тезлиги 300 минг км/с га яқин.
Радиацияга қуйидагилар киради:

• 
  Гамма-нурлар,
  
• 
  Рентген нурлар,
  
• 
  Ультрабинафша радиация,
  
• 
  Кўринувчи нурлар,
  
• 
  Инфрақизил нурлар,
  
• 
  Радиотўлқинлар