O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta ′ lim vazirligi

PP vitamini (nikotin kislota) 

 

---

234 

 

Nikotin  kislota  va  uning  amidlari  kimyoviy  modda  sifatida  uzoq 

vaqtlardan  beri  ma'lum  bo‘lsada,  ularning  pellagra  kasalligini 

davolashda ishtirok qilishi bois vitaminlarga mansub ekanligi 1937 yilda 

aniqlandi. Bu moddalarning pellagrani tuzatuvchi xususiyati bo‘lganligi 

uchun  RR  vitamini  (italyancha  –  pellagrani  -  yo‘qotuvchi)  deb  ham 

ataladi.  PP  vitamini  yetishmasligidan  terining  quyosh  tushib  turadigan 

qismlari  dag‘allashib  qoladi,  oshqozon-ichak  yo‘lining  shilliq  qavati 

yallig‘lanadi,  asab  hamda  yurak-qon  tomirlari  tizimlarning  faoliyati 

buziladi.  Odatda  bunday  holatlar  ovqatida  makkajo‘xori  doni,  uni 

ko‘p  ishlatiladigan  aholi  orasida  tez-tez  uchraydi.  Bunday 

mahsulotlarda  almashtirib  bo‘lmaydigan  aminokislotalardan  triptofan 

juda  kam  bo‘ladi.  Mana  shu  aminokislotalar  esa  odam  va  hayvonlar 

vujudida nikotin kislotasini sintez qiladi. Shu bois ovqatda triptofan kam 

bo‘lsa, tanada RR vitamini taqchilligi kuchayib, uning avitaminozi kelib 

chiqadi.  

PP  vitaminiga  bo‘lgan  ehtiyojni  qondirishda  sut,  qatiqlardan 

yetarli miqdorda iste'mol qilish tavsiya etiladi. Bu mahsulotlar tarkibida 

aynan nikotin kislota bo‘lmasada, triptofan mo‘l bo‘ladi. Shuni ham 

aytib  o‘tish  joyizki,  triptofandan  nikotin  kislotaning  sintezlanishi  V

6 

vitamini  (piridoksin,  adermin)  ishtirokisiz  bo‘lmaydi.  Shuning  uchun 

ham pellagra kasalligi faqat RR vitamini yetishmasligidan emas, balki B

6 

vitamini  kamligi  tufayli  ham  yuzaga  keladi.  Bu  holat  uni  davolashda 

hisobga  olinishi  shart,  ya'ni  bemorlar  ovqatini  nikotin  kislotasi  bilan 

boyitishda bir yo‘la B

6 

vitamini serob mahsulotlaridan qo‘shib berishi 

lozim. Bu vitamin organizmda to‘qimalar nafas olishini ta'minlaydigan 

oksidlanish  va  qaytarilishi  jarayonlarida  qatnashuvchi  fermentlar  va 

kofermentlar tarkibiga kiradi. Tiriklik asosini tashkil qiluvchi almashinuv 

---

235 

 

jarayonlari,  ya'ni  glikoliz,  fotosintez,  uglevod,  lipidlar  almashinuvi, 

aminokislotlarning 

dezaminlashuvi, 

yuqori 

quvvatli 

bog‘lar 

sintezlanishi ular ishtirokisiz o‘tmaydi.  

PP  vitamini  ancha  barqaror  bo‘lib,  yorug‘lik  va  kislorodga 

chidamli.  Unga  talab  bir  kecha-kunduzlik  20-25  mg  bo‘lib,  bu 

ko‘rsatkich  odatda  har  xil  zo‘riqtiruvchi  omillar  (kuchli  his-hiyajon, 

jismoniy  harakat  va  boshqalar)  ta'sir  etganida  hamda  me'da-ichak  va 

yurak-qon  tomirlari  xastaliklari  davrida  oshadi.  Bundan  tashqari, 

kundalik  ratsionda  meva-cheva,  sabzavotlar,  sut,  qatiq  kam  bo‘lib, 

iste'mol  qilinadigan  mahsulotlar  asosan  kraxmaldan  tashkil  topgan 

bo‘lsa ham PP vitaminiga ehtiyoj ancha yuqori bo‘ladi. 

Qishloqlarda  istiqomat qiladigan aholi ovqatida kraxmal miqdor 

jihatdan  eng  yuqori  turadi.  Non  va  un  mahsulotlarini  iloji  boricha 

kepagidan ajratib iste'mol qiladilar. Avval ham aytib o‘tganimiz singari 

B  guruhga  kiruvchi  barcha  vitaminlar  donlarning,  jumladan, 

bug‘doyning ham kepagida ko‘p bo‘ladi. shu bois nikotin kislota va 

uning amidlariga tanqislik bo‘lmasligi uchun kepagi bilan tayyorlangan 

ovqatga  (masalan,  bug‘doy  yormasi)  suzma  qo‘shib  yoki  ismaloqli 

nonning qatiq bilan iste'mol qilinishi ayni muddao bo‘ladi.